Kent u Jojo Siwa?

Jojo Siwa is 17 jaar. Ze komt uit Omaha in de Amerikaanse staat Nebraska en is volgens Wikipedia 'danseres, zangeres, actrice en een producente van webvideo's' (dat laatste kun je ook omschrijven als 'youtuber'). Hoe dan ook, best een indrukwekkend palmares voor een tiener. Maar waarom zou je Jojo Siwa moeten kennen? Het meisje dat een veelkleurige Minnie-Mouse-strik als handelsmerk draagt, heeft 8,8 miljoen volgers op Instagram, 10,3 miljoen abonnees op haar YouTube-kanaal en geeft daarnaast ook boeken uit. Echte gedrukte boeken, met oplages tot 2 miljoen stuks. In de leeftijdscategorie van 12 tot 20 is Siwa een echte superster. Siwa behoort tot de zogenaamde youtubers en instagrammers die ook in de analoge wereld een verlengstuk aan online succes breien. 'Booktubers' worden ze genoemd en ze zijn alleen maar het resultaat van een gewijzigde mediaconsumptie. Een trend, zo je wil. En zo zijn er nog wel enkele. Volker Jansen, docent Postpress Technologies aan de Hochschule der Medien (HDM) in Stuttgart, gaf bij zijn inleidende lezing op de 'Buchbindertagen 2019' een overzicht van de actuele trends waar het hedendaags drukken en printen vandaag rekening mee moet houden en die uiteraard ook een invloed op de afwerking hebben. Om dat te verduidelijken, toonde hij een schema met langs de ene kant de printmarkt en langs de andere kant de huidige trends (zie illustratie). De drie belangrijkste markten in de ogen van Volker Jansen zijn de verpakkingsdruk, de handelsdruk en de industriële druk. De trends die hij vandaag ziet overheersen, zijn het drukken van variabele gegevens, de 'print on demand' en de premium resp. smart printing. In de raakvlakken tussen al die aspecten ontstaan er producttoepassingen en -vereisten waar dienstverleners zich op moeten toeleggen. Een belangrijke motor achter die trends is het internet - enerzijds door de e-commerce die het mogelijk maakt om individuele designs te uploaden en te bestellen, anderzijds door toepassingen zoals 'toegevoegde realiteit' (AR - augmented reality) waarbij de digitale wereld als een directe verlenging van het gedrukte product fungeert. Volker Jansen is er vast van overtuigd dat zulke interactieve producten zich in de toekomst, als de 5G-norm voor het mobiele internet overal ingevoerd is, nog sterker zullen ontwikkelen. Tegen die achtergrond kan het handelsdrukwerk haast niet anders dan tot een online georiënteerde bedrijfsactiviteit vervellen. "Wanneer digitale media met printproducten gecombineerd worden, leidt dat tot een onuitgegeven en doeltreffende benutting van de mediamarkt die alleen met digitale media - of omgekeerd - niet mogelijk zou zijn," aldus Volker Jansen. "Elke aanpak waarbij de grenzen van één enkel medium overschreden worden, steunt op die wisselwerking. We hebben te maken met content die in één medium aangeboden wordt en vervolgens haar weg naar andere media vindt." Een voorbeeld is de fictieheld Harry Potter wiens wedervaren sinds lang alle mediaplatforms veroverd heeft. Maar ook interactieve mailings zijn treffende voorbeelden omdat ze een hogere respons garanderen dan een gewone e-mail. En zelfs booktubers zoals Jojo Siwa en haar print publicerende online collega's vallen in die categorie. De ontwikkeling van commerciële printproducten of handelsdrukwerk zal zich volgens Volker Jansen op twee belangrijke domeinen concentreren: de massamarkt en de premium markt. In beide markten zullen workflows, producten en kostenbeheer centraal staan. Beslissend daarbij zijn een sterk geautomatiseerde workflow, een slanke kostenstructuur met een goed georganiseerde bevoorrading (supply chain management) - én een platform voor e-commerce. Volker Jansen verwacht dat de massamarkt hoe langer hoe meer gekenmerkt zal worden door producten die door de grote online aanbieders gedomineerd worden. Hoewel de productverscheidenheid enorm is, is de complexiteit van de producten zelf veeleer beperkt. Zulke online aanbieders streven er in de eerste plaats naar om de opslagkosten te verminderen en de logistiek te optimaliseren. Dat veronderstelt de automatisering van de industriële werkstroom en daarbij bestaat de uitdaging voor leveranciers van print- en afwerkingsdiensten erin om in die uitgekiende logistieke processen van de online aanbieders een rol te spelen. Maar wellicht is het veel waarschijnlijker dat die grote e-commercebedrijven zelf in de machines en configuraties investeren die ze nodig hebben om de productie van boeken als een 'on demand product' in handen te nemen - zonder op dienstverleners een beroep te doen. "Ik denk dat het aantal grote drukkerijen zal afnemen, " zegt Volker Jansen. Naast de klassieke producten voor de uitgeversmarkt, worden daarnaast ook printproducten vervaardigd die hun wortels in de sociale media hebben. In die gevallen wordt het bestand in kwestie klaargezet, waarna het geüpload kan worden en de volgers het afgewerkte product via Amazon kunnen kopen. Zonder een doorgedreven automatisering en het overeenstemmende e-commerceplatform zijn zulke bedrijfsmodellen in de geïndividualiseerde massamarkt nauwelijks denkbaar. Tegelijk heeft men ook bijzonder flexibele uitrustingen nodig: lijmmachines met een optimale aanvoer van de boekblokken, verwisselbare lijmeenheden voor de rug, stations die het formaat en de boekdikte meten, en barcodesystemen. Alleen op die manier kunnen boekblokken van uiteenlopende formaten en diktes - en met een geïndividualiseerde inhoud - volledig automatisch op een industriële manier vervaardigd worden. De automatisering in de bedrijven - ongeacht of dat bij de dienstverlener of de online aanbieder is - vertoont gewoonlijk ook nog een ander aspect. Om de kosten te verminderen, worden almaar meer werknemers voor korte termijnen ingezet - en dan gaat het om arbeiders die geen vakopleiding hebben. Die krijgen alleen maar een korte inleiding die moet volstaan om de machine te kunnen bedienen. Dat betekent dat er hogere eisen aan de machines gesteld worden: die moeten zich automatisch kunnen instellen, moeten intuïtief te bedienen zijn, en moeten digitaal gestuurd worden. Ideaal gesproken gaat het om machinesystemen met zelflerende algoritmes. Al even uiteenlopend - maar in tegenstelling tot de massamarkt ook vrij complex - is de premium markt. "Intelligente catalogi en boeken, imagobrochures, luxueus uitgevoerde boekprojecten in kleine oplagen, hoogwaardige en deels met de hand vervaardigde mailings, en natuurlijke interactieve brochures, " somt Volker Jansen op. Het spectrum gaat van lederen boekbanden met afbeeldingen op handgeschept papier tot AR-toepassingen in klantenbrochures. Maar altijd zijn de deskundigheid en de speciale knowhow van experts onmisbaar, net als gedegen adviezen voor de klant. Volker Jansen verwacht niet alleen groei bij het handelsdrukwerk, maar ook bij de verpakkingsdruk - niet het minst wegens de demografische ontwikkeling en (ook in dit geval) de groeiende digitale mogelijkheden. De invloed van het stijgend aantal eenpersoonsgezinnen is vooral bij de zogenaamde 'convenience'-verpakkingen te merken. In die sector staan een hogere gebruiksvriendelijkheid, een grotere verscheidenheid, een grotere productiviteit, kleinere verpakkingseenheden en een ruimer aanbod op de voorgrond. Onderzoekinstellingen gaan er vandaag van uit dat de internationale conveniencemarkt tot 2030 met 5% per jaar groeit. In enkele groeilanden, zoals China, wordt zelfs een grotere toename dan gemiddeld verwacht. "Vooral de Chinese middenklasse verbruikt met een groeiend enthousiasme convenienceproducten." Een belangrijke motor achter die groei: de online verkoopkanalen. Eenpersoonsgezinnen kopen vandaag al overwegend via mobiele apps - ofwel direct op de werkplek ofwel op de heen- en terugweg. Een recent onderzoek naar het belang van printproducten in de gezondheids- en welzijnssector wijst op een positieve trend. Die markt groeit zelfs nog sneller dan de conveniencemarkt. En behalve de vormgeving van de producten spelen hier ook nog andere aspecten een beslissende rol voor de doelgroep, namelijk de drukkwaliteit van de verpakkingen, het reclamemateriaal, de wijze waarop de verpakkingen aanvoelen en de materiaalkeuze. Daarbij gaat het vooral om het imago dat de verpakkingen moeten overbrengen: gezondheid en uiteraard een hoog gevoel van welzijn. Het groeipotentieel van de verpakkingen moet hoe dan ook altijd in een wereldwijde context gezien worden. Belangrijke groeilanden naast Duitsland zijn China, India, de VS, Brazilië en Mexico. Niet alleen het aantal verpakkingen neemt toe, ook het aantal functies die met een verpakking mogelijk zijn, neemt toe. Het potentieel van de zogenaamde 'smart packaging' (slimme verpakkingen) is enorm. In zijn lezing maakte Volker Jansen een onderscheid tussen actieve en intelligente verpakkingen. Actieve verpakkingen "bieden nieuwe functies aan waardoor ze met de verpakte inhoud in wisselwerking gaan en de houdbaarheid of de opslag van de producten in kwestie kunnen verbeteren". Concreet betekent dit dat er substanties aan het verpakte product afgegeven worden. Of omgekeerd, dat aan het product of aan de onmiddellijke omgeving ervan bepaalde stoffen onttrokken worden. Het actieve bestanddeel kan, bijvoorbeeld in de vorm van een coating, in de verpakking geïntegreerd zijn of apart als een soort van bijlage toegevoegd. Het kenmerk van intelligente verpakkingen is dat ze op een of andere manier met de buitenwereld communiceren om een bijkomend voordeel te bieden. Zo houden sensoren bijvoorbeeld de staat van de verpakte goederen in het oog en bieden ze informatie over de opslagtijd, de temperatuur en eventuele lekken in de verpakking. Daarvoor wordt in de eerste plaats een beroep gedaan op producten uit de gedrukte elektronica: gedrukte batterijen, gedrukte circuits, antennes, lichtgevende lagen. Er zijn nog andere toepassingen te bedenken, of al in gebruik: medicijnverpakkingen kunnen bijvoorbeeld van RFID-chips, leds of zelfs kleine luidsprekertjes voorzien worden zodat het medicijnenverbruik geregistreerd wordt en bij een verkeerde inname alarm geslagen wordt. Verpakkingen met NFC-chips maken het mogelijk om met een leestoestel (smartphone) de bijsluiter voor te lezen of om, wanneer dat nodig is, een nieuwe verpakking te bestellen. Meer bepaald voor oudere patiënten maakt dat het leven een stuk eenvoudiger. Volgens Volker Jansen zijn experts het er over eens dat de informatiebehoefte van de consument nog zal blijven stijgen en dat communicerende verpakkingen daardoor ongetwijfeld goed in de smaak van de consument zullen vallen. En de consument wil best slimme verpakkingen gebruiken, op voorwaarde dat de communicatie eenvoudig verloopt. "Wanneer je eerst nog uitgebreide bestanden moet downloaden en wachtwoorden ingeven, dan lukt dat niet." Een van de onderwerpen die de grafische sector niet uit de weg mag gaan, is volgens Volker Jansen de duurzaamheid. En daar hoort automatisch het onderwerp recyclen bij. De vier grootste economische machten van de wereld - de VS, China, Japan en Duitsland - zijn ook de landen met het grootste papierverbruik. Meer dan de helft van de totale internationale papierproductie gaat naar die vier spelers. Een groot deel van dat papier vindt zijn weg naar de verpakkingsindustrie. Maar wanneer het papierverbruik van nog meer landen ook de hoogte ingaat, dan wordt duurzaamheid een probleem. China alleen al verbruikt nu 78 kg papier per inwoner en per jaar - dat is twee keer meer dan tien jaar geleden. Bovendien heeft dat land, hoewel het de grootste papierproducent ter wereld is, lage recyclingcijfers. Het verbruik in Afrika bedraagt op het ogenblik 8 kg per jaar en per inwoner, maar ook Afrika is een groeimarkt die volgens Volker Jansen heel snel kan groeien. Over het algemeen gaat men ervan uit dat de papiermarkt met ongeveer zes procent per jaar groeit. En dan kan men niet meer de ogen sluiten voor het grondstoffenprobleem. Dat betekent dat China, India, Brazilië en de Afrikaanse landen absoluut betere recyclingstrategieën en -procedés nodig hebben. In de toekomst moet er meer ingezameld en gerecycled worden. Daarom verwacht men in het volgende decennium een sterke groei van de recyclingsector wanneer Azië en vooral China zoals verwacht op hun beurt meer verpakkingen zullen gebruiken. Volker Jansen doet daarom een oproep: "We moeten nu innovatieve oplossingen uitwerken vooraleer de problemen zich aandienen". Een uitdaging die volgens Volker Jansen tegelijk ook een kans voor kleine ondernemingen kan zijn wanneer die aangepaste concepten uitwerken. "Dan kunnen kleine ondernemingen plots heel groot worden."