Drie goede voornemens voor 2023

Net als het afgelopen jaar zit 2023 ongetwijfeld vol aangename en zeker ook minder aangename verrassingen. Als auteur van dit artikel hoeft ik alleen maar naar mezelf te kijken. Net als vele anderen dacht ik dat we de coronapandemie wel achter ons hadden gelaten, toen er - net als drie jaar geleden rond de jaarwisseling - weer alarmerende berichten uit China de kop opstaken. Sterker nog, mijn hardnekkige 'griepje' bleek op 1 januari ernstiger dan gedacht: nadat op de thuistest helaas ook duidelijk een tweede streepje verscheen, kwam dit artikel dus in strenge thuisisolatie tot stand. De Nationale Bank van België sloot vlak voor kerstmis het jaar af met een positief bericht: "Het ondernemersvertrouwen veert op". Nadat de conjunctuurbarometer al sinds mei een dalende tendens vertoonde, herstelde de stemming zich in de laatste maand van 2022. Vooral in de handel is er sprake van optimisme "toe te schrijven aan verbeterde vraagvooruitzichten en aan positievere verwachtingen ten aanzien van de bestellingen bij de leveranciers". En dat is uiteraard ook goed nieuws voor de grafische industrie. Ook in de verwerkende nijverheid ziet de NBB gunstige voortekenen: "Bedrijfsleiders schatten het peil van hun voorraden gunstiger in en lieten zich positiever uit over het huidige peil van hun gezamenlijke orderpositie. De werkgelegenheidsvooruitzichten gingen er eveneens op vooruit." Daarmee zijn de (dreigende) inflatie en recessie uiteraard nog niet van de kaart verdwenen. Volgens het VBO stevenen we dit jaar af op een groeivertraging die wellicht groter zal zijn dan wat de meeste conjunctuurinstituten verwachten. De werkgeversorganisatie vreest een recessie die haar dieptepunt pas zal kennen rond het midden van 2023. "Pas tegen het einde van het jaar kan er zich een voorzichtig conjunctureel herstel aftekenen", klinkt het. Het Verbond van Belgische Ondernemingen verwacht dit jaar een krimp van min 0,5 tot min één procent. Grijp daarom dit momentum nu aan voor goede voornemens. We stellen u er hier graag drie voor. Voor de papierindustrie eindigde 2022 zoals het begon: met tekorten. Een onderzoek van de Duitse BVMD bracht naar voren dat de energiekosten voor papierfabrieken tot grote problemen leiden. Sluiting van bedrijven dreigde. Brancheorganisatie Die Papierindustrie vreesde dat ruim de helft van de papierfabrieken op termijn tot arbeidstijdverkorting overgaat. Kort daarvoor zette het Italiaanse Frederigoni een aantal fabrieken tijdelijk stil. Na een periode van gestage omzetgroei was de vraag naar papier teruggevallen. Stora Enso liet weten papier niet meer als strategisch groeisegment te zien. Het Finse bedrijf wil vijf fabrieken afstoten, al blijft de fabriek in Langerbrugge behouden (en mogelijk omgebouwd). De ontwikkelingen zijn nauwelijks los te zien van de enorme marktverstoringen die ontstonden door de pandemie die de wereld in zijn greep had gehouden. De oproep van branchekoepel Intergraf om te stoppen met de export van papier, een jaar geleden, liet zien hoezeer de wereld was veranderd. De oorlog in Oekraïne, die begon toen de coronacrisis nog maar nauwelijks op zijn einde liep, gooit ook voor onbepaalde tijd roet in het eten. Een stabiele markt en een voorspelbare economische ontwikkeling zit er voorlopig niet in. Maar los daarvan, kunnen we er vanuit gaan dat de productiecapaciteit voor grafisch papier de komende jaren per saldo blijft afnemen. De traditionele grafische industrie is definitief op een keerpunt beland. Papier manifesteert zich steeds meer als een schaars goed en de grafische bedrijven moeten vaker en beter hun toegevoegde waarde meenemen in hun prijsbeleid. Daarbij is papier niet het enige schaarse goed waarmee drukkers te maken krijgen. In het afgelopen jaar was de verkrijgbaarheid van zo ongeveer alles minder dan voorheen. En wat betekent het bijvoorbeeld dat Fujifilm zijn offsetplatenfabriek in het Nederlandse Tilburg sloot en Agfa zijn offsetdivisie vaarwel zei? Ondertussen kijkt de EU steeds kritischer naar de invoer van allerlei producten uit landen die het minder nauw nemen met milieueisen dan wij. Het zijn allemaal tekenen dat de industrie volop in beweging is. Tot nu toe gingen de grafische ondernemers pragmatisch om met de nieuwe situatie en werd er goed gebruik gemaakt van compensatiemogelijkheden die de overheid bood. De ervaring die in 2022 is opgedaan, komt dit jaar goed van pas. Het wordt weer opportuun om zo nu en dan papier op voorraad te houden en goede afspraken te maken met leveranciers. Energiecontracten zijn voortaan een belangrijk onderdeel van de begroting en de bedrijfsstrategie - evenals de verduurzaming van de eigen productiefaciliteiten en -apparatuur. Risicospreiding en innovatieve verdienmodellen zijn een logische stap om met de verrassende wendingen in de markt om te gaan. De langetermijnplanning keert terug in de drukkerij. U leest nu een vakblad en dat betekent dat u actief met uw vak bezig bent. Het is zonder meer verstandig om naar buiten te blijven kijken, vakliteratuur bij te houden en evenementen te bezoeken. Wat dat betreft hoop ik dat het voorlopig bij mijn huidige worsteling met het coronavirus blijft, want er is genoeg te zien in 2023. De internationale vakbeurs Drupa is nog ver weg, maar in de loop van dit jaar laat de Duitse beurs ongetwijfeld steeds meer van zich horen. Traditiegetrouw houdt dat in dat er meer belangstelling komt voor inkjet. Dat onderwerp krijgt vanaf 27 februari al een stevige duw in de rug dankzij Hunkeler Innovation Days in het Zwitserse Luzern. De organisatie verwacht zo'n 6000 bezoekers en onder de ongeveer honderd standhouders zijn vrijwel alle grote namen vertegenwoordigd. Tijdens het evenement staan grote inkjetmachines en afwerkapparatuur overzichtelijk opgesteld in een hal. Waar het bij Drupa nog wel eens lastig is om door de bomen het bos te zien, is Hunkeler Innovation Days aantrekkelijk voor ondernemers die gericht nadenken over een investering in digitale drukcapaciteit. Hoogvolume inkjet is nu al vele jaren de grote belofte voor de grafische industrie en de vraag groeit. De woordvoerder van Hunkeler liet eind vorig jaar al weten dat het de vraag naar digitale afwerkapparatuur nauwelijks kan bijbenen - ook in verband met de schaarste aan onderdelen. Toch, alle grote uitspraken van machinefabrikanten over 'disruptieve technologie' in de afgelopen decennia ten spijt, heeft de grafische bedrijfstak inkjet nog niet omarmd. De techniek wordt door velen nog steeds eerder gezien als een vervanger van offset bij de kleinere oplagen, dan als nieuw verdienmodel. Wanneer we alle ontwikkelingen bij het eerste goede voornemen bij elkaar optellen, wordt inkjet ineens een stuk interessanter. Stijgende prijzen van materialen en energie, schaarste aan papier en de behoefte om meer waarde toe te voegen aan het eindproduct, leiden er onvermijdelijk toe dat het aanbod van uniek en onderscheidend drukwerk gaat stijgen. Kleine oplagen en unieke producten leveren per opdracht weliswaar minder omzet op, maar in potentie zijn de marges veel hoger. De prijzenslag om de opdrachten voor (zeer) grote oplagen lijkt langzaam te stabiliseren. Deze ontwikkeling wordt nog eens versterkt doordat kleinere bedrijven worden opgekocht door grote ondernemingen en investeerders. Die krijgen daardoor meer invloed op de marktprijs. Zomaar een peperdure inkjetmachine aanschaffen en aan de slag gaan is echter vragen om problemen. De kostenstructuur is anders, net als de benodigde workflow, het (online) verkoopmodel en zelfs de kwaliteit is anders. Bij dat laatste moet de drukker er bijvoorbeeld voor kiezen om offsetkwaliteit te imiteren of juist de grotere kleurruimte van digitaal drukwerk te benutten. Apple vroeg immers ook niet eerst aan zijn klanten of de resolutie van het beeldscherm omhoog mocht. In de tussentijd kunt u een kijkje nemen in een wereld waar inkjet, unieke producten en kleine oplagen eerder de regel dan de uitzondering vormen, namelijk die van sign & display. Vanaf 14 maart kunt u drie dagen lang terecht bij Sign & Print Expo in het Nederlandse Gorinchem. De beurs hoopt via een aparte stand weer de aandacht voor het grafische product terug te winnen, maar large format printing voert er net als vorig jaar de boventoon. De toevoeging van het BOPE-evenement van VIGC, over online print businessmodellen, is zeker waardevol. Duidelijker positie kiest Fespa in de Duitse Messe München vanaf 23 mei. De wereld van het grootformaat manoeuvreerde zich op een wonderbaarlijke manier door de coronacrisis heen en Fespa ziet de toekomst dan ook vol vertrouwen tegemoet. In het najaar is er Label Expo van 11 tot en met 14 september in Brussels Expo, waar u vooral positieve geluiden en veel digitaal geweld kunt verwachten. De verpakkings- en labelindustrie is in de ban van de groeiende vraag naar kleinere oplagen en het is zeker interessant om te zien hoe men daar mee omgaat. Van zondag 8 tot en met dinsdag 10 oktober staat er een nieuwe editie van de tweejaarlijkse vakbeurs SIGN2COM op stapel in Kortrijk Xpo. Het is de enige beurs voor signage en visuele communicatie in ons land. Internationale trends krijgen er een lokale vertaling op de beursvloer en in het seminarieprogramma. Maar er is meer dan inkjet. Het verkeer op de digitale snelweg raast voort en kent geen taboes. Vandaar het volgende goede voornemen. Begin 2022 nam softwaregigant Adobe afscheid van Pantone. De beroemde kleurenbibliotheek is niet meer te vinden in uiterst populaire dtp-programma's als Photoshop, InDesign en Illustrator. De oorzaak was het nieuwe prijsbeleid van Pantone, dat vroeg ineens geld voor het gebruik van de kleuren in dtp-software. Even leek het alsof vormgevers met de handen in het haar zouden zitten bij het aanleveren van ontwerpen voor merkeigenaren die met vaste steunkleuren werken. De storm van protest bleef uit. Wie een beetje handig is met ontwerpsoftware kent genoeg manieren om kleuren te definiëren en de wensen van de klant uit te voeren. Voor de drukkerijen was het ook business as usual, al is de Pantone-waaier - verouderd of niet - in menig bedrijf nog terug te vinden in de productieruimte en in de koffer van de vertegenwoordiger. Een vrijere omgang met het fenomeen kleur kan in de grafische industrie geen kwaad. Pantone-kleuren vertalen naar CMYK was in sommige gevallen bijna ondoenlijk, vanwege de zeer lage percentages die werden gehanteerd en de minimale Delta E, die het bedrijf zelf in zijn waaier nauwelijks kan reproduceren. Door de dalende oplagen wordt het zelfs voor verpakkingsdrukkers interessant om uit te kijken naar alternatieven voor de gebruikelijke steunkleuren. Drukken met meer dan de vier standaardkleuren maakt het proces efficiënter en consistenter met behoud van kwaliteit. Maar er is meer aan de hand. Ook 'standaard'-programma's als Photoshop, InDesign en Illustrator moeten zelf op hun tellen passen. De wereld van de ontwerpers staat op zijn kop, dankzij de enorme sprongen die kunstmatige intelligentie (ook welk AI of Artificial Intelligence) maakt. De meest spraakmakende toepassing is Dall-E 2 van het Amerikaanse OpenAI. Door een omschrijving ("een iPhone geschilderd door Pieter Bruegel") genereert het programma de gewenste afbeelding - zie bijgaand het verrassende resultaat. De ontwikkeling staat nog in de kinderschoenen, maar de prestaties zijn vaak verbluffend. De eerste discussies over beeldrechtenkwesties komen al op gang, maar als we dat even buiten beschouwing laten: deze ontwikkeling gaat het werk van ontwerpers op allerlei manieren beïnvloeden. In principe is het mogelijk om automatisch variaties te genereren en daarmee het drukken van unieke exemplaren - om eens een voorbeeld te noemen. Het maken van illustraties en lay-outs is kinderlijk eenvoudig geworden. Steeds vaker worden pdf's aangeleverd door een marketeer, een communicatiemedewerker of iemand van het secretariaat. Deze mensen hebben geen enkele boodschap aan vragen over steunkleuren, transparantie of druktechnieken. De (online) programma's die ze gebruiken zijn er ook niet op ingericht. De drukker moet daarom steeds beter zijn processen op orde hebben om zo efficiënt mogelijk aan de verwachtingen van de klant te voldoen. De platgetreden paden zijn daarvoor steeds minder vaak geschikt. Ondertussen vraag ik ChatGPT, de populaire chatbot op basis van AI, wat ik moet doen om snel beter te worden. Veel drinken en veel rusten, luidt het antwoord. Ik neem het advies ter harte en herstel gelukkig voorspoedig. Tijd om aan de slag te gaan met 2023. (Bonus-tip: actualiseer alvast uw corona-bedrijfsprotocollen, voor alle zekerheid in het geval dat...).