Recyclagerecord

In 2017 werd 72,3 % van het totale papierverbruik in Europa gerecycled, een record volgens de CEPI (Europese Confederatie van de Papierindustrie) (1). In 2015 en 2016 bedroeg het recyclagecijfer resp. nog 71 en 72%. Tegen 2020 wil de CEPI dat cijfer zien stijgen tot 74%. Het Europese cijfer voor de papierrecyclage ligt veel hoger dan het wereldwijde gemiddelde, nl. 57,9% volgens het rapport dat EPN (2) (Environmental Paper Network - een ngo) in 2018 publiceerde. In sommige landen, zoals Japan en Australië, ligt het recyclagecijfer zelfs boven de 80%. In België bedroeg de recyclage van papier en karton, volgens de cijfers van Indufed (3), 65 % in 2017, tegen 54 % in 2016. Een hoog recyclageniveau voor papier in stand houden, is in Europa echter een moeilijke opdracht omdat het papiervolume daalt, meer bepaald bij de schrijvende pers terwijl krantenpapier net het meest gerecyclede papier is. Bovendien maken de papiermakers zich zorgen over de kwaliteit van de grondstoffen sinds China beslist heeft om minder afval, waaronder loten slecht papier, in te voeren.
...

In 2017 werd 72,3 % van het totale papierverbruik in Europa gerecycled, een record volgens de CEPI (Europese Confederatie van de Papierindustrie) (1). In 2015 en 2016 bedroeg het recyclagecijfer resp. nog 71 en 72%. Tegen 2020 wil de CEPI dat cijfer zien stijgen tot 74%. Het Europese cijfer voor de papierrecyclage ligt veel hoger dan het wereldwijde gemiddelde, nl. 57,9% volgens het rapport dat EPN (2) (Environmental Paper Network - een ngo) in 2018 publiceerde. In sommige landen, zoals Japan en Australië, ligt het recyclagecijfer zelfs boven de 80%. In België bedroeg de recyclage van papier en karton, volgens de cijfers van Indufed (3), 65 % in 2017, tegen 54 % in 2016. Een hoog recyclageniveau voor papier in stand houden, is in Europa echter een moeilijke opdracht omdat het papiervolume daalt, meer bepaald bij de schrijvende pers terwijl krantenpapier net het meest gerecyclede papier is. Bovendien maken de papiermakers zich zorgen over de kwaliteit van de grondstoffen sinds China beslist heeft om minder afval, waaronder loten slecht papier, in te voeren.Ook de papierinzameling, een onmisbare stap in de recyclage, lijkt de hoogte in te gaan. De CEPI schuift voor 2017 een cijfer van 59,6 miljoen ton (in Europa) naar voren, dat is 0,8% meer dan in 2016. In België is de inzameling over dezelfde periode 18% gestegen tot 1.886.000 ton, aldus Indufed. De Belgische papiermakers gebruiken overigens 59% recuperatiepapier bij de productie van nieuw papier, dat is 1% meer dan in de drie vorige jaren. Nog in België bevatte het krantenpapier in 2017 gemiddeld 94% gerecyclede vezels en het grafische papier 13% (cijfers van Indufed). ADEME, het Franse Agentschap voor milieu en energiebeheer, stelt een vergelijkbare trend vast: "In druk- en schrijfpapier wordt gemiddeld tussen 8 en 12% gerecyclede vezels verwerkt, terwijl dat cijfer bij krantenpapier bijna 95% bedraagt."Onder gerecycled papier verstaat men elke papiersoort die minstens 50% gerecupereerde cellulosevezels bevat, die van bedrukt papierafval (de zogenaamde 'post-consumptie') afkomstig zijn. Daarbij kunnen we drie belangrijke types van gerecycled papier onderscheiden: niet-ontinkt en 100% gerecycled papier; wit en 100% gerecycled papier; en hybride papier dat zowel gerecyclede als nieuwe vezels bevat. Bij de hoogwaardige, gerecyclede papieren voor de grafische sector, vinden we papieren met 60 à 100% gerecyclede vezels en met gramgewichten van 60 tot 350 g/m2. "De hoeveelheid gerecyclede vezels verschilt volgens de categorie van het papier. Grafisch papier van hoge kwaliteit vergt meer nieuwe vezels dan krantenpapier of verpakkingspapier of -karton," legt Cobelpa (4) uit.Papier wordt gezien als een mooi voorbeeld van de kringloopeconomie: het eindproduct is ook de grondstof die tot een nieuwe generatie van het product gerecycled zal worden. Maar de cyclus voor de papierrecyclage is niet oneindig en heeft zijn limieten. Volgens de CEPI kan ongeveer 20% van het papier dat in Europa op de markt gebracht wordt, na gebruik niet meer gerecupereerd worden om gerecycled te worden. Bedoeld zijn de huishoud- en hygiënische papieren, zoals zakdoekjes, keukenrolpapier, enz. Dergelijke papieren worden als ongeschikt beschouwd, terwijl andere papieren niet meer gerecupereerd kunnen worden omdat ze al te lang bewaard zijn gebleven, zoals boeken en archieven.Vezels kunnen niet tot in het oneindige gerecycled worden: de verschillende recyclagestappen korten de gerecupereerde vezels in tot ze te kort zijn om nieuw papier mee te vervaardigen. Men gaat ervan uit dat vezels twee tot vijf keer opnieuw gebruikt kunnen worden - soms zelfs zeven keer afhankelijk van de kwaliteit en het type van het te produceren papier. Volgens de CEPI wordt het papier ongeveer 3,6 keer per jaar gerecycled. "De vezels die te kort en te fijn zijn, worden als brandstof voor de stroomproductie gerecupereerd. Dat principe van de warmtekrachtkoppeling (waarbij tegelijk elektriciteit en warmte opgewekt worden) is vanuit milieustandpunt het meest performante systeem om stroom op te wekken," zegt Daniel Bozonnet, Quality & Environmental Manager van UPM. Om de cyclus levenskrachtig te houden, zijn nieuwe houtvezels onmisbaar. De papierindustrie kan dus niet zonder bomen als grondstof. "Nieuwe en gerecyclede vezels zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en in de volledige productiecyclus van het papier spelen ze een complementaire rol. Die twee aspecten moeten geoptimaliseerd worden. Nieuwe vezels gebruiken we bij de productie van de mooiste papierkwaliteiten, of van papieren die een grote weerstand moeten hebben (zoals drukpapier of papier voor boodschappentassen). Maar men moet ook het hergebruik van de vezel maximaliseren, tot in de stroomproductie," zegt Daniel Bozonnet.In Europa spant de papierindustrie zich in om bij voorkeur de bijproducten van de bosbouw en van de zagerijen (kapafval, zaagresten) te gebruiken en te valoriseren. Bovendien wordt hoofdzakelijk hout uit duurzaam beheerde bossen met een FSC-of PEFC-certificaat gebruikt en worden bomen aangeplant om de kap te compenseren. Die praktijk is volgens Greenpeace echter toch niet ideaal, ook al is ze door een bekommernis om het milieu ingegeven. "De boomaanplantingen in Zweden en Finland maken het moeilijker om de biodiversiteit in stand te houden omdat geen inheemse soorten als vervanging aangeplant worden. Die praktijk verandert het hele ecosysteem, terwijl dierenhabitats vernietigd worden. Dat alleen kapafval gebruikt zou worden, is overigens niet waar. Het gaat misschien om 50% van het gebruikte hout. De papierproductie is zo groot dat kapafval niet als grondstof volstaat. Er worden dus bossen gekapt om uitsluitend papier te vervaardigen," stelt Jeroen Verhoeven, campagneleider bij Greenpeace.Op wereldniveau wordt het jaarlijkse nettoverlies aan bosareaal in miljoenen hectare uitgedrukt. PEFC raamt dat er in 2018 een bosareaal met vijf keer de oppervlakte van België verdween. In Europa groeit het bosareaal elk jaar wel aan. Tussen 2005 en 2015 nam het Europese bosare-2 aal met meer dan 44.000 km toe, meer dan de oppervlakte van Zwitserland. Volgens de CEPI is er in Europa 30% meer bos dan in 1950. Het Europese continent telt bijna 175 miljoen hectare bos. 45% heeft de PEFC-certificatie en 22% de FSC-certificatie - daarbij moet u wel weten dat sommige bossen beide certificaties hebben. Zowel PEFC als FSC spannen zich in om een duurzaam beheer van de bossen te promoten, namelijk een ecologisch verantwoord beheer dat sociaal rechtvaardig en economisch leefbaar is. In verband met het gebruik van papierpulp stelt de CEPI dat 82,2% van het papierpulp die de Europese papierindustrie aankoopt, gecertificeerd is en dat meer dan 90% van het gebruikte papierpulp uit de Europese Unie komt. Voor het WWF bestaat de inzet van een duurzame papiereconomie er onder andere in "om een verantwoorde productie en een verantwoord verbruik te ontwikkelen, waarmee de impact op de bossen beperkt kan worden. Aspecten daarvan zijn het terugdringen van verspillingen en onnodige overconsumptie, het maximaliseren van de efficiëntie waarmee papier ingezameld en gerecycled wordt, en ten slotte de aankoop van duurzaam papier aanmoedigen." Aldus Béatrice Wedeux, die bij het WWF het bosbeleid volgt.Sommige papierproducenten vervaardigen hun papieren met pulp die ze zelf geproduceerd hebben, terwijl andere producenten die grondstof bij derden moeten aankopen. Tot voor kort was Arjowiggins Graphic van de Franse groep Sequana de belangrijkste Europese producent van gerecyclede papierpulp waarmee papier voor de uitgeverssector, de reclame en de gedrukte communicatie vervaardigd werd. Die producent omschreef zichzelf als de Europese leider op het vlak van gestreken en ongestreken gerecycled, milieuvriendelijk en innovatief papier en bood een volledig gamma aan (offset, mat gestreken, gesatineerd, glanzend). De vezels die afkomstig waren uit de verwerking van oud papier, waren goed voor 56% van de vezels die Arjowiggins Graphic zelf nodig had. Maar sinds begin dit jaar aangekondigd werd dat de drie Franse filialen van Arjowiggins, waaronder Arjowiggins Graphic, onder curatele staan, loopt alles fout. De productie van gerecyclede papierpulp heeft een lelijke knauw gekregen wat de markt tijdelijk verstoord heeft. In België hebben de grote distributeurs Antalis, Igepa en Papyrus nieuwe leveranciers moeten zoeken, zowel om de merken van Arjowiggins te vervangen, als om hun eigen merk gerecycled papier op de markt te blijven brengen. Ook de drukkers hebben het met hun resterende voorraden moeten stellen en bieden hun klanten tijdelijk gecertificeerd papier aan als alternatief. "Het probleem was dat de andere papierfabrikanten er niet meer in geslaagd zijn om zich met gerecyclede papierpulp te bevoorraden. Arjowiggins was immers de grootste leverancier. En de eindklanten snapten niet waarom de levertermijnen zo lang geworden waren. Er was een wachttijd van 14 weken voor de nieuwe productie geleverd werd," legde Karin Humbeeck, Product Manager bij Igepa, in mei uit.Om het gebrek als gevolg van de sluiting van Arjowiggins op te vangen, werkt Antalis nu samen met Mondi Neusiedler (Oostenrijk), terwijl Igepa een beroep doet op Clairefontaine (Frankrijk), Lenzing AG (Oostenrijk) en Burgo (Italië). Die twee laatste producenten leveren ook aan Papyrus om de producten van Arjowiggins te vervangen.Lenzing AG, dat in het Oostenrijkse Lenzing gevestigd is, is een specialist in gerecycled papier en investeert zwaar in de duurzame ontwikkeling. De fabriek heeft een productiecapaciteit van 100.000 ton papier per jaar. De cellulosevezels die de onderneming verwerkt, komen zowel van gerecupereerd papier (post-consumptie en hoofdzakelijk kantoorafval) als van bossen. Lenzing werkt samen met een netwerk van 40 papierinzamelaars. Het gerecupereerde papier komt uit Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Zwitserland, de Tsjechische Republiek, Hongarije en Bosnië. Het gerecyclede papier is in de eerste plaats bestemd voor offsettoepassingen, maar ook voor inkjet- en laserprinters en kopieertoestellen. Dat witte of gekleurde papier is met 100% gerecyclede vezels vervaardigd en vertegenwoordigt 50% van de verkoop van Lenzing. Verpakkingsproducten en enveloppen op basis van nieuwe vezels maken het aanbod van de Oostenrijkse papiermaker volledig. Mondi Neusiedler, de Oostenrijkse dochter van de groep Mondi, heeft zich gespecialiseerd in premium ongestreken papier en heeft een jaarcapaciteit van 325.000 ton. De Italiaanse producent Burgo vervaardigt Respecta, een voor 100 of 60% gerecycled papier van hoge kwaliteit, waarvoor het bedrijf zowel gerecyclede pulp als verzameld en gesorteerd papier aankoopt. Sinds 2017 bouwt Burgo bepaalde van zijn machines voor grafisch papier om er gerecycled golfkarton voor de verpakkingssector op te produceren. De Franse papierproducent Clairefontaine vervaardigt zelf geen pulp, maar bevoorraadt zich op de internationale markt. Het bedrijf gebruikt pulp die uitsluitend afkomstig is van duurzaam beheerde bossen om jaarlijks 165.000 ton ongestreken papier te produceren. In zijn fabriek van Everbal produceert Clairefontaine 37.000 ton gerecycled papier per jaar. Dankzij een doorgedreven selectie van het gerecupereerde papier hoeft de grondstof niet ontinkt of gebleekt te worden.Dan is er nog UPM Paper, dat zichzelf als de grootste gebruiker van recuperatiepapier ter wereld omschrijft. Het bedrijf recyclet elk jaar 4 miljoen ton papier en stelt dat een derde van de vezels die bij de productie van grafisch papier gebruikt worden, van recuperatiepapier afkomstig is. "Het aandeel gerecyclede vezels varieert sterk volgens het product. Bij de productie van krantenpapier worden ze het meest gebruikt, terwijl ze bij de productie van tijdschriftenpapier met nieuwe vezels vermengd worden." De fabriek UPM Chapelle Darblay (Rouen) is gespecialiseerd in de productie van krantenpapier met 100% gerecyclede vezels. Het gerecupereerde papier (kranten, tijdschriften) wordt na de selectieve inzameling bij de gezinnen aan de fabriek geleverd. Voor het papier tot pulp verwerkt wordt, wordt het eerst ontinkt. Op de site worden drie soorten van producten vervaardigd: 100% gerecycled krantenpapier; verbeterd krantenpapier in 80 witheidsgraden; en gekleurd krantenpapier. UPM brengt daarnaast nog andere papierkwaliteiten (voor tijdschriften, brochure en reclame) op de markt, maar die papieren worden op andere sites vervaardigd.Een belangrijke producent van gerecycled papier in België is Stora Enso Langerbrugge, met een jaarlijkse productiecapaciteit van 540.000 ton. De fabriek van Langerbrugge vervaardigt uitsluitend gerecycled papier en heeft zich gespecialiseerd in de productie van krantenpapier en niet-gestreken, gekalanderd tijdschriftenpapier. De fabriek maakt gebruik van papier dat gemeentediensten bij de gezinnen ophalenPapier produceren kan niet zonder een impact op bepaalde elementen en grondstoffen: er wordt hout en energie verbruikt, er wordt CO uitgestoten, er 2 wordt afval geproduceerd en er wordt water geloosd. De Europese papierindustrie past echter verscheidene methodes toe om haar milieu-impact op alle aspecten almaar te verminderen. Zo wil de Europese papierindustrie tegen 2050 40% extra in uitrustingen investeren om nog milieuvriendelijker te produceren en zo weinig mogelijk koolstof uit te stoten. De doelstelling: de koolstofuitstoot tegen 2050 met 80% verminderen. De CEPI wijst erop dat die sinds 1999 al met 43% per ton geproduceerd papier gedaald is. We kunnen UPM hier als voorbeeld aanhalen. Dat bedrijf past de volgende strategieën toe om de doelstellingen te behalen: de nieuwste technieken invoeren die het energieverbruik tot een minimum beperken; een minimaal gebruik van fossiele brandstoffen bij de productie; een optimaal gebruik van hernieuwbare energie; en een duurzaam beheer van zijn eigen bossen.De papiersector, de milieu-experts en de milieu-ngo's zijn het erover eens dat gerecycled papier milieuvriendelijker is dan papier op basis van nieuwe vezels. En dat ongeacht de kwaliteit van het gerecycled papier. "Gerecycled papier is de duurzame keuze omdat er geen bomen gekapt moeten worden en omdat het aanzet om de grondstoffen opnieuw te gebruiken," zegt Béatrice Wedeux van het WWF. Zo bespaart de productie van een ton gerecycled papier volgens de ngo EPN 26 bomen in vergelijking met de productie van een ton papier op basis van nieuwe vezels.Heel concreet vergt de productie van gerecycled papier minder hout, water en energie dan de productie op basis van pulp met nieuwe vezels. "De fabrieken die voor 100% met gerecyclede vezels werken, hebben een betere koolstofbalans," bevestigt Daniel Bozonnet. Aurélie Soly, voormalige communicatiedirecteur van Arjowiggins Graphic, preciseert: "Door oud papier te recyclen, kan men het verbranden van de vezels zo lang mogelijk uitstellen - bij die verbranding komt CO2 vrij. Ook het storten - een praktijk waarbij methaan vrijkomt, een broeikasgas dat 25 keer sterker is dan CO2 - kan op die manier uitgesteld worden. In verhouding tot de productie van papier op basis van nieuwe vezels vergt de productie van gerecycled papier tot 2,5 keer minder energie en water, en wordt er tot 38% minder CO2 uitgestoten. In plaats van houtschilfers te gebruiken om papierpulp te produceren, gebruikt men oud papier dat gemakkelijker te verwerken is."Dat neemt niet weg dat sommige gerecyclede papieren milieuvriendelijker zijn dan andere. Alles hangt af van het aandeel gerecyclede vezels dat het papier bevat (50 à 100%) en van de behandeling tijdens de recyclage (ontinkten, bleken). 100% gerecycled, niet gebleekt en niet ontinkt papier zal dus het milieuvriendelijkst zijn. Om gerecycled papier te bleken, is het gebruik van oxiderende, chemische producten nodig. Het risico is dan reëel dat het water vervuild raakt. In Europa zijn de papiermakers wettelijk verplicht om hun afval te beperken. Toen Arjowiggins Graphic nog actief was, stelde het dat het een heel efficiënt procedé toepaste: "Het water dat onze fabrieken verlaat, wordt in een zuiveringsstation behandeld voor het weer in de rivieren geloosd wordt. Dat water is even zuiver of zelfs zuiverder dan op het moment dat het aangezogen werd." Volgens de CEPI heeft 93% van het water dat in het milieu geloosd wordt, een goede kwaliteit. Het waterverbruik lijkt ook beter beheerd te worden, stelt Daniel Bozonnet: "40 jaar geleden had je om een ton papier te vervaardigen, 40-50 m3 meter water nodig. Vandaag is dat gemiddeld nog maar 8-10 m3." De milieuwaarde van gerecycled papier kan overigens beoordeeld worden met verschillende evaluatie- en vergelijkingsfuncties die je op het internet vindt (zie kader). Hoe dan ook, gerecycled papier kan altijd betere milieupapieren voorleggen.De eerste stappen bij de papierrecyclage zijn het inzamelen en sorteren. Het oud papier wordt bij gezinnen, kantoren, bedrijven en handelszaken opgehaald. Ook drukafval en onverkochte kranten worden verzameld om gerecycled te worden. Dat papier wordt gesorteerd en eventueel in balen geperst zodat de papiermakers het kunnen gebruiken. Voor een papierproducent is het dus belangrijk om in de buurt van grote, dichtbevolkte steden te liggen zodat hij zich gemakkelijk met gerecyclede vezels kan bevoorraden. De papierproducenten kunnen opgeven welke papierkwaliteiten ze nodig hebben met het oog op het papier dat ze willen vervaardigen: sorteren is dus belangrijk. "Om wit, hoogwaardig en 100% gerecycled papier te vervaardigen, willen de producenten graag oud papier dat overwegend wit is en een beperkte inktdekking heeft," zegt Daniel Bozonnet, Quality & Environment Manager van UPM. "In ons geval recupereren we kranten-, tijdschriften- en schrijfpapier. Karton weigeren we."Om oud papier tot nieuwe papierpulp te verwerken, wordt het in een pulpmachine met water vermengd. Daardoor ontstaat een grijze brij waarin de vezels rondzweven en waaruit de onzuiverheden verwijderd moeten worden (nietjes, lijm, vernis, kunststof, enz.). Daarnaast kan het ook nodig zijn om lange en korte vezels te scheiden door opeenvolgende wasbeurten of door een delingsproces. Voor de productie van sommige papierkwaliteiten, zoals grafisch papier, worden vervolgens de inktdeeltjes verwijderd om de kleur en de homogeniteit van het eindproduct niet te beïnvloeden. Dat is het zogenaamde 'ontinkten'. Tijdens die stap moeten de vette deeltjes, namelijk de inkt, van het water gescheiden worden. "Onder in de tank laat men luchtbellen ontsnappen die in de vorm van grijs schuim aan de oppervlakte komen. Dat schuim bevat de zepen waar de inkten zich aan gehecht hebben. Vervolgens wordt die schuimlaag door een enorme afschuiminstallatie verwijderd," legt Daniel Bozonnet uit. "De scheiding van de inkt en het water steunt op fysische eigenschappen en er komen zo goed als geen chemicalien bij kijken. Dat procedé werkt erg goed, want op het ogenblik kunnen we zo goed als alle inkt verwijderen uit het water waarin het oud papier opgelost is." Hoe goed een gedrukt product ontinkt kan worden, hangt af van de technologie waarmee het bedrukt werd. Dat kan de recyclebaarheid van het papier beïnvloeden. De inkjettechnologie vormt op dat vlak een probleem omdat daarbij niet-hydrofobe inkten gebruikt worden. "Inkten op waterbasis lossen zich op in de pulp zodat het onmogelijk is om ze eruit te halen," gaat Daniel Bozonnet voort. Papier dat met de diepdruk, de offset of de elektrofotografie bedrukt is, kan daarentegen gemakkelijk ontinkt worden. Ook UV-vernis kan verhinderen dat de kwaliteit van de pulp goed genoeg is om papier voor grafische toepassingen te produceren.Na het ontinkten kunnen de vezels eventueel gebleekt worden. En zodra de pulp gezuiverd is, wordt ze gedroogd. Ze wordt mechanisch aangezogen en geperst vooraleer ze over met stoom verwarmde cilinders geleid wordt waar elk restantje water verwijderd wordt. Na dat proces kan de pulp opnieuw tot papier verwerkt worden. Afhankelijk van de papierkwaliteit die men wil vervaardigen, kan pulp op basis van nieuwe vezels (uit duurzame bronnen) toegevoegd worden.FSC en PEFC zijn de twee meest verspreide systemen voor boscertificatie. De twee systemen zijn opgezet om te garanderen dat houtproducten uit duurzaam beheerde bossen komen en dat ze aan de wettelijke normen op het vlak van duurzaamheid, zoals die bijv. in België gehanteerd worden, voldoen. FSC kent drie labels toe: 'FSC 100 %', 'FSC-mix' en 'FSC-recycled'. In het eerste geval betekent het label dat het volledige product uit bossen met een FSC-certificaat afkomstig is. Het label FSC-mix geeft aan dat het product vervaardigd is met een minimum aan houtvezels (70%) uit gecertificeerde bossen, met gerecycled materiaal en/of met door FSC gecontroleerd hout. Het label FSC-recycled ten slotte betekent dat 100% van het product vervaardigd is met gerecycled materiaal (waarvan minimum 85% al een eerste keer verbruikt werd). Zowel Greenpeace als het WWF raden het gebruik van door FSC gecertificeerd papier aan (het WWF is overigens een van de oprichters van dit label dat in 1995 het licht zag). "Die certificatie is het strengst en hanteert de hoogste ecologische, economische en sociale criteria. Ze heeft ook meer oog voor de autochtone bevolking en controleert het best door middel van betrouwbare audits of aan de criteria voor de aanplanting voldaan is," legt Béatrice Wedeux van het WWF uit. Greenpeace is het daarmee eens, maar toont zich bij monde van Jeroen Verhoeven iets genuanceerder: "We stellen vast dat de FSC-certificatie, zelfs bij een hoge ecologische waarde, niet uitsluit dat toch bossen gekapt worden. Ook is het label FSC-mix minder streng: het papier mag vezels bevatten uit andere, niet-beschermde bossen."PEFC van zijn kant hanteert ook twee types van label: PEFC-certified (minstens 70% PEFC-vezels) en PEFC-recycled (minstens 70% gerecyclede en gecontroleerde vezels). Twee in hun soort unieke onderzoeken die voor de Nederlandse en Britse regering uitgevoerd werden, stellen dat de twee certificatiesystemen in grote lijnen gelijkwaardig zijn. Het Britse rapport van het CPET (expertisecentrum voor bossen) uit 2015 stelde dat FSC tegemoet kwam aan 94% van de criteria voor duurzaam en wettelijk hout die de Britse regering vastgelegd had. PEFC kwam tegemoet aan 96% van de criteria. In Nederland onderzoekt de TPAC, de Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC is de afkorting van de Engelse titel die de organisatie veelal gebruikt - Timber Procurement Assessment Committee), diverse systemen om het duurzame beheer van bossen te certificeren. Die systemen worden aan de aankoopcriteria van de Nederlandse regering afgetoetst. Omdat de twee systemen voor boscertificatie vergelijkbare scores haalden, erkent de TPAC ze als gelijkwaardig.Voor papier bestaan nog andere labels. Het Europese Ecolabel is op dat vlak een referentie en houdt rekening met de volledige levenscyclus van een product om te certificeren of het milieuvriendelijk is. Sinds 11 januari laatstleden werden de normen voor het Europese Ecolabel voor papier nog verstrengd. Vandaag moet het papier minstens 70% (tegen 50% voordien) vezels uit duurzaam beheerde bossen bevatten. Om het Europese Ecolabel te mogen dragen, moet het papier ook vrij zijn van een hele reeks van chemische producten. De nieuwe normen voor grafisch papier streven meer bepaald een daling van schadelijke lozingen in lucht en water na. Tegelijk moet ook het verbruik van elektriciteit en brandstof tijdens de productie verminderen. De fabrikanten hebben tot 31 december 2019 om zich naar de nieuwe regels te richten.Daarnaast zijn er nog de Duitse en Scandinavische milieulabels, resp. 'Der Blaue Engel' en 'Nordic Swan'. 'Der Blaue Engel' dat bekend staat om zijn strengheid en om zijn veeleisend bestek, bepaalt dat het papier voor 100% met oud papier vervaardigd moet zijn en dat het productieproces bepaalde gevaarlijke stoffen (zoals optische witmakers) moet uitsluiten. 'Nordic Swan' garandeert dat de producten die het label krijgen, een beperkte invloed op het milieu hebben - vanaf de grondstoffen tot de recyclagemogelijkheden. De labels APUR en NAPM zijn minder bekend en gelden alleen maar voor gerecycled papier. De APUR (associatie van producenten en gebruikers van gerecycled papier/karton) geeft aan in welke mate gerecyclede vezels gebruikt werden bij de productie van het papier (50 à 100%). Het logo gaat gepaard met een erkenningsnummer. Het Britse label NAPM garandeert dat de gerecyclede papieren minstens 75% gerecupereerde vezels bevatten.Terwijl gerecycled papier vroeger hoofdzakelijk gebruikt werd voor kranten of prospectussen, is er vandaag een gerecycled papiertype voor elke toepassing. "De grijze, gerecyclede papieren van vroeger hebben de plaats geruimd voor almaar meer grafische papieren van hoge kwaliteit die goed aanvaard worden," zegt Joyce Beumer, Marketing Manager Benelux van Papyrus. Dankzij de technologische vooruitgang van de papiermakers hoeft gerecycled papier wat betreft witheid niet meer onder te doen voor papieren op basis van nieuwe vezels en kunnen ze voor toepassingen met een hoge toegevoegde waarde gebruikt worden. De papiermakers en -distributeurs bieden overigens vaak gerecyclede versies van hun gamma's aan. Daarbij gaat het zowel om offsetpapier als om glanzend of mat gestreken papier, met gramgewichten van 70 tot 350 g/m 2. Cyclus, het gamma gerecycled papier dat vroeger door Arjowiggins Graphic vervaardigd werd en dat bij zowel Antalis als Igepa en Papyrus te koop was, was lange jaren het referentiemerk.Vandaag vervangen nieuwe alternatieven niet alleen dat hoogwaardige, 100% gerecycled papier, maar laten ze ook de distributeursmerken voortbestaan. Voor zijn merk Cycle doet Igepa vandaag een beroep op Clairefontaine en Lenzing (die leveren de gerecyclede offsetpapieren) en op Burgo (dat de gerecyclede gestreken papiersoorten volledig voor zijn rekening neemt). Het gamma ongestreken papieren van Clairefontaine omvat Circle Offset White (witheidsindex CIE 95) en Circle Offset Premium White (CIE 145). Om de bevoorrading veilig te stellen, haalt Igepa ook nog een nieuwe referentie in huis die Lenzing produceert: Circle Offset White (CIE 110).Bij Antalis vervangt Nautilus Classic (CIE 112, Der Blaue Engel, 100% gerecycled) Cyclus Offset en het Preprint-aanbod, terwijl Nautilus SuperWhite (CIE 150, FSC-recycled, EU ecolabel) Cocoon-offset en het Preprint-aanbod vervangt. Voor de gestreken uitvoeringen van Cyclus en Cocoon zoekt Antalis nog naar alternatieven. Papyrus België ten slotte doet zijn voordeel met zijn groot pan-Europees netwerk en biedt het gamma gerecycled papier van de Duitse dochteronderneming aan. De alternatieven voor Cyclus Offset komen nu van Lenzing in de vorm van Recystar Nature (CIE 90, FSC, Nordic Swan, EU ecolabel) en Recystar Polar, met een grotere witheid. Papyrus preciseert dat ook nog andere producten van Lenzing, met een witheidsindex van CIE 90 tot CIE 160, geleverd kunnen worden. Binnen zijn eigen merk Balance biedt Papyrus nu o.a. het gerecyclede BalancePure BA (CIE 150) aan. Dat papier wordt door Lenzing vervaardigd in plaats van het BalancePure dat van Arjowiggins kwam. Het 100% gerecyclede RecySatin (FSC recycled) vervangt op het moment Balancesilk, een papiersoort die voor 60% gerecycled was. Burgo is de nieuwe producent van het voor 100% gerecyclede BalanceSilk dat vanaf juli beschikbaar zal zijn.De papierproducent UPM biedt gerecyclede papieren voor kranten, tijdschriften, brochures en reclamedrukwerk aan: News, EcoPrime, ReCat, enz.Gerecycled papier dat even wit is als papier op basis van nieuwe vezels, is echter wel duurder. "De inzameling van de grondstoffen, de selectie- en schoonmaakprocedures hebben invloed op de kostprijs van gerecycled papier," halen zowel Antalis als Papyrus als argument aan. Dat laatste bedrijf preciseert echter: "Kwaliteiten met een minder hoge witheid zijn goedkoper." Is dat echter een obstakel om gerecycled papier te gebruiken? "Bij een communicatieproject leidt het gebruik van gerecycled papier tot bijkomende kosten van 2 à 3 %. De klanten en opdrachtgevers die voor gerecycled papier kiezen, maken echter een bewuste keuze. Ze profileren zich als verantwoordelijke spelers in de kringloopeconomie. De gebruikers kunnen berekenen in welke mate ze de milieu-impact verminderen door gerecycled papier te gebruiken en kunnen aangeven hoeveel hout, afval, water, kWh, koolstofdioxide en broeikasgassen ze bespaard hebben," legt Ron Blesgraaf uit, Market manager print bij Antalis. Lionel Darimont, aankoopdirecteur bij de drukkerij Snel Grafics, getuigt: "De vraag naar gerecycled papier vertegenwoordigt maar 2% van onze papieraankopen. Dat is echter toch een niet onbelangrijke hoeveelheid van 50 ton gerecycled papier per jaar. De hogere prijs van gerecycled papier is ongetwijfeld een rem. Een gestreken, gerecycled papier is bijv. 50% duurder dan zijn tegenhanger op basis van nieuwe vezels."Gerecycled papier had lang de reputatie dat het slecht te bedrukken was, maar die kritiek is nu definitief verdwenen. Het papier is zo sterk verbeterd dat de drukeigenschappen even goed zijn als die van papier op basis van nieuwe vezels. Volgens Ron Blesgraaf van Antalis heeft het aandeel gerecyclede vezels geen impact op het drukproces: "De uitzonderlijke resultaten zijn te danken aan de strenge selectie van het oud papier (met een beperkte inktdekking)." Joyce Beumer van Papyrus is het daarmee eens: "De drukkwaliteit hangt in grote mate af van de kwaliteit van het gerecyclede papier. Gerecyclede papieren zijn amper te onderscheiden van papieren op basis van nieuwe vezels. Op het oppervlak van gerecycled papier kan men echter wel iets meer vuiltjes aantreffen: hoe minder wit het papier, hoe minder het gesorteerd werd." Jérôme Pasquiers, het hoofd (offset)druk van de Luikse drukkerij Snel Grafics, bevestigt dat. Voor hem is er geen verschil in drukeigenschappen tussen gerecyclede papieren en papieren op basis van nieuwe vezels. "Wel is gerecycled papier iets minder mooi en blijven er onzuiverheden, zoals zwarte vlekjes, zichtbaar. Gerecycled papier is ook nooit zo wit en produceert wat meer stof, maar het is niet moeilijk om te bedrukken. We gebruiken gerecycled papier hoofdzakelijk bij de productie van reclamebrochures, folders of kleine lokale krantjes."Bij UPM wijst een specialist toch op enkele technische problemen die in drukkerijen kunnen voorkomen ondanks het feit dat de drukeigenschappen van gerecycled papier er sterk op vooruitgegaan zijn. Kevin Van Damme, Manager Technical Customer Service van UPM, bekijkt de verschillende papiersoorten waarmee hij te maken krijgt in de drukkerijen die hij bezoekt. Het 100% gerecycleerde krantenpapier krijgt de beste beoordeling: "Men krijgt een betere drukkwaliteit dan op papier met nieuwe vezels. De verklaring daarvoor is dat UPM aan het gerecyclede krantenpapier pigmenten toevoegt die de absorptie van de inkt en de drukkwaliteit verbeteren." Wanneer gestreken en niet-gestreken papieren bedrukt worden, worden de zaken complexer. Kevin Van Damme: "Bij niet-gestreken papier hangt alles af van het gebruikte druksysteem, van de inkt en van het type van opdracht. De inkt en de pers kunnen het resultaat beinvloeden. Een niet-gestreken, 100% gerecycled papier bijvoorbeeld leent zich niet bijzonder goed voor een opdracht met veel foto's en volle kleurvlakken. Vezels die verscheidene keren gerecycleerd werden, gedragen zich anders dan nieuwe vezels die de inkt beter kunnen absorberen. Daarnaast spelen de ervaring van de drukker en zijn voorkeur voor het papier ook een rol. Sommige drukkers werken graag met niet-gestreken gerecycled papier terwijl andere daar helemaal niets van willen weten. Er zijn ook heel wat tests op de machine nodig om de juiste configuratie te vinden." De andere papiertypes hebben ook hun specifieke kenmerken weet Kevin Van Damme: "100% gerecyclede en gestreken papieren hebben de neiging om meer stof op het rubberdoek af te zetten, omdat een gerecyclede vezel minder weerstand heeft dan een nieuwe vezel. Dat is het probleem dat het vaakst bij dat type van papier voorkomt. De drukker kan dat probleem vaak al oplossen door zijn machine anders in te stellen: wat meer inkt of water, de temperatuur regelen. Hoe de machine ingesteld wordt, is erg belangrijk."Hoe langer hoe meer bedrijven krijgen oog voor het milieu en willen tegelijk ook duidelijk maken dat ze op dat vlak een bijdrage leveren. "Papier is een verantwoorde milieukeuze," zegt Ron Blesgraaf. "Als papierdistributeur merken we dat de vraag naar milieuvriendelijk papier toeneemt. Gerecycled papier wordt gebruikt door eindklanten en leveranciers die ervoor kiezen om hun milieu-engagement te bevestigen en te onderstrepen. Gerecycled papier wordt zowel voor de heel gewone, dagelijkse communicatie gebruikt als voor een creatieve communicatie waarbij het merkimago in de verf gezet wordt (briefpapier, enveloppen, naamkaartjes en promotiemateriaal)."Lionel Darimont van drukkerij Snel bevestigt: "De klanten die voor gerecycled papier kiezen, willen bewust een milieuvriendelijk imago uitdragen." We kunnen ons ook inbeelden dat milieuorganisaties zelf gemakkelijk te overtuigen zijn om gerecycled papier te gebruiken. Het WWF bijvoorbeeld bevestigt dat het voor zijn communicatie - zoals het jaarverslag en het WWF-tijdschrift - 100% gerecycled papier met FSC-certificatie en het Ecolabel gebruikt. De Belgische federale overheidsdiensten hebben een omzendbrief verstuurd die ervoor pleit om papier en hout uit duurzaam beheerde bossen aan te kopen. De gewesten hebben vergelijkbare initiatieven genomen. Ook gemeenten opteren bij hun papierkeuze voor verantwoord en gerecycled papier of voor papier met een FSC/PEFC-certificatie. In juni 2018 hebben FSC Belgium en het WWF bij de Belgische steden en gemeenten een onderzoek uitgevoerd. 19% van de gemeenten (110 van de 589) heeft op de enquête geantwoord. 61% van de deelnemende gemeenten zegt dat ze voor houtproducten en papier een duurzame aankooppolitiek volgt. Toch vertaalt dat beleid zich niet systematisch in concrete, duurzame praktijken: slechts 23% van de gemeenten opteert voor gecertificeerde producten. Het verschil tussen theorie en praktijk kan verklaard worden door bepaalde moeilijkheden die de gemeenten kunnen ervaren: bedrijven vinden die prijskortingen toestaan, het beperkte aanbod van 100% gerecycled papier, weinig of geen informatie over leveranciers met een 'Chain of Custody' certificaat, de kostprijs, enz. Kortom, hoewel heel wat gemeenten hun respect voor het milieu uitspreken en erover communiceren, hebben sommige gemeenten toch hulp nodig om dat in de praktijk te brengen.(1) De CEPI is de pan-Europese associatie die de hout- en papier-industrie vertegenwoordigt. Via 18 nationale verenigingen groepeert de CEPI 495 bedrijven en meer dan 900 pulpfabrieken in Europa.(2) Het 'Environmental Paper Network' (EPN) groepeert 140 organisaties zonder winstoogmerk die zich voor een duurzame productie en consumptie van pulp, papier en verpakkingen inzetten.(3) Indufed groepeert Cobelpa (4), de Fetra (de federatie van papier- en kartonverwerkers) en de FIV (federatie van glasproducenten en -verwerkers). Dit Belgische platform ijvert voor de duurzame ontwikkeling van de sectoren die het vertegenwoordigt.(4) Cobelpa: de Belgische associatie van pulp-, papier- en kartonproducenten.