Golfkarton: het eldorado voor de papierproducenten

Nadat in 2020, als gevolg van de pandemie, de Europese markt voor papier en karton in elkaar was geklapt, kende die vorig jaar weer een opleving. Volgens CEPI, de confederatie van de Europese papierindustrie, is dat een teken van 'veerkracht'. Die heropleving wordt grotendeels gevoed door het verpakkingssegment. In haar statistisch jaaroverzicht voor 2021 maakt CEPI gewag van tekenen van een stevige heropleving van de pulp- en papierindustrie na covid. Het verbruik van papier en karton is met 5,8 procent gestegen, wat meer is dan de algemene groei van het BBP in de eurozone. En als gevolg van het gestegen verbruik nam de productie van papier en karton met 6,1 procent toe. Ook in het eerste trimester van 2022 bleef die positieve trend volgens CEPI aanhouden - het productieniveau lag hoger dan in het eerste trimester van 2021. "De groei werd ondersteund door een hernieuwde vraag op zowel de nationale als wereldwijde markt. De totale productie van papier van grafische kwaliteit nam met 1,7 procent toe, dankzij een stabielere vraag van uitgevers, kantoren en handelsdrukkers", geeft CEPI aan. Moeten we het nog eens herhalen? De coronapandemie heeft bepaalde trends die de voorbije tien jaar al de kop opstaken nog versneld. Kijk naar de digitalisering en de e-commerce bijvoorbeeld. Volgens CEPI hebben de groei van de internethandel en de vervanging van kunststof, een stap die gemotiveerd werd door de Europese Richtlijn met betrekking tot de kunststoffen voor eenmalig gebruik, de markt voor verpakkingen in papier en karton in de hand gewerkt. In 2021 bereikte de productie van papieren verpakkingsmateriaal, met een groei van 7,5 procent ten opzichte van 2020, een recordniveau. Papier voor zakken kende de sterkste groei (+11,6%), met dank aan de geleidelijke eliminatie van kunststof verpakkingen - een stap die de EU ondersteunt. Hoe staat het echter met grafisch papier (krantenpapier, drukpapier en schrijfpapier)? Uit de recentste cijfers van CEPI blijkt dat het verbruik van grafisch papier met 2,7 procent gestegen is, nadat het in 2020 met bijna 18 procent gedaald was. Sinds 2020 zien we een sterke daling voor het krantenpapier en voor houtvrij gestreken papier. Door de productieonderbrekingen in 2021 daalde het verbruik van krantenpapier met ongeveer 1,3 miljoen ton in de periode 2019-2021, en dat van het houtvrij gestreken papier met ongeveer 0,9 miljoen ton. De cijfers van CEPI maken ook duidelijk dat er, na forse investeringen door de sector, in Europa almaar meer papier gerecycleerd wordt. Voor het eerst werd er in 2021 meer dan 50 miljoen ton papier gerecycleerd, terwijl de uitvoer van voor recyclage bestemd papier in vergelijking met 2020 met 18 procent is gedaald. Voor de grafische sector gaat de economische heropleving na de pandemie gepaard met een ongeziene papiercrisis. Aan de stijging van de prijs voor papierpulp komt maar geen einde en op de internationale markt is er een papiertekort. Afhankelijk van het papiertype zijn de prijzen in één jaar met tot vijftig procent gestegen, soms zelfs meer. Op basis van de papierindexen die de sectorfederatie Febelgra publiceert, is de prijs van houtvrij offsetpapier in vergelijking met juni 2021 met 41 procent gestegen. Volgens het beursgenoteerde Roularta zou de prijs van offsetrotatiepapier zelfs met 75 procent zijn gestegen. "Dat is ongezien", reageert Xavier Bouckaert, de CEO van Roularta, dat al sinds 1954 actief is. Als verklaring voor de prijsstijgingen van het papier werd vaak verwezen naar de plotselinge sterke vraag na de lockdowns en naar de problemen met de bevoorrading van grondstoffen en het transport. Maar afhankelijk van de papiersoort spelen ook andere problemen mee. De prijsstijging voor het krantenpapier houdt ook verband met een inkrimping van de productie door de papiermakers die de krantenverkoop zien dalen, terwijl de prijzen voor papier voor golfkarton als gevolg van de groeiende vraag naar verpakkingskarton stijgt. De papiercrisis is niet alleen maar te herleiden tot de wet van vraag en aanbod. Naast de moeilijkheden met de bevoorrading en het internationale transport hebben ook het tekort aan gekwalificeerd personeel en de stijging van de energieprijzen een impact op de prijzen en de beschikbaarheid van papier. De papierindustrie heeft immers veel energie nodig om de papierpulp te drogen en om de papiermachines te doen draaien. Hoewel 62 procent van het energieverbruik van de papierindustrie afkomstig is van biomassa, zetten de stijgende gas- en elektriciteitskosten sinds het begin van de oorlog in Oekraïne de industrie onder druk. Zozeer zelfs dat Lessebo Paper in Zweden eind augustus heeft besloten om de pulpproductie een paar dagen stop te zetten. Volgens Lessebo zijn de elektriciteitskosten in één jaar tijd met 16 miljoen euro gestegen. Het is niet uitgesloten dat andere papiermakers in de voetsporen van Lessebo zullen treden omwille van de stijgende energiekosten. Thibault Laumonier, de CEO van de Franse dochter van de Britse groep DS Smith Packaging, wijst op nog andere problemen: "Hout is een zeldzaam product geworden, en dus is er ook een tekort aan pallets om producten te vervoeren". En wegens het tekort aan halfgeleiders is volgens hem ook de opstart van nieuwe machines vertraagd. "De beschikbaarheid van en de toegang tot grondstoffen en energie staan op het spel", onderstreept Ulrich Leberle, directeur van de afdeling grondstoffen van CEPI, tijdens de voorstelling van de statistieken over de papierindustrie (begin juli). "In juli 2022 ging de papierprijs nog maar eens omhoog en wegens de stijging van de kosten worden in september opnieuw prijsverhogingen verwacht", kondigt Dirk Salens, de CEO van Igepa Belux aan. "De reden is de stijging van de gas- en pulpprijs", zegt hij. De beslissingen die de Russische president Vladimir Poetin neemt en die door de oorlog in Oekraïne ingegeven worden, hangen als een zwaard van Damocles boven de bevoorrading en de energieprijs. "Het is moeilijk te zeggen of de papierprijs nog zal stijgen, alles hangt af van de kosten. Een terugkeer naar de prijsniveaus van vijf jaar geleden komt er niet. Het was echter wel nodig om de waarde van het papier op te trekken, voordien waren de prijzen te laag. Bij Igepa denken we dat we nu een kantelpunt bereikt hebben en als dat overschreden wordt, verschuift de vraag naar de digitale media." Dat is overigens ook de vrees van Christophe Jablonski, de directeur van de offsetdrukkerij AZ Print: "We vrezen dat het drukvolume zal verminderen wanneer de papierprijs blijft stijgen. Zo wordt de vlucht vanuit papier naar de digitale wereld in de hand gewerkt. En in dat geval is er geen weg meer terug. Het volume vermindert, maar er zal meer afwerking zijn." Die uitspraak deed hij in juli. Amper een maand later hield Aldi een persconferentie om aan te kondigen dat het bedrijf zich, wegens de stijging van de papierprijzen, meer op digitale communicatie zou toeleggen. De prijs om elke week 4,4 miljoen folders te drukken en te verdelen is nu te hoog voor Aldi. Volgens Dirk Salens is het papier voorbestemd om hoe langer hoe meer een luxeproduct te worden met almaar meer toegevoegde waarde. "Dat betekent dat de prijs op een hoog niveau zal blijven", stelt hij. Zowel de woordvoerder van CEPI, Piotr Pogorzelski, als Thomas Davreux, directeur van inDUfed, onthouden zich van elke commentaar over de evolutie van de papierprijs: "We hebben niet het recht om over dat aspect van de markt te spreken", klinkt het. InDUfed vertegenwoordigt de producenten en verwerkers van pulp, papier en karton in België. "Geen enkele producent van grondstoffen heeft er belang bij dat zijn klant failliet gaat. De hele waardeketen betreurt de prijsstijgingen, met inbegrip van de onderdelen die de prijsverhogingen doorrekenen. Maar het is dat of het faillissement", zegt Thomas Davreux. "Bovendien moet men bij de Belgische producenten ook rekening houden met de automatische loonindexatie: voor het paritair comité van de papierproducenten ging het in juli om 8 procent en in november wordt nog een indexatie verwacht. In één jaar gaat het om een stijging met 8 procent voor 10 à 15 procent van de productiekosten voor papier", gaat de topman van inDUfed voort. Deze zomer leken de drukkers iets meer ademruimte te krijgen, ook al blijft de spanning op het vlak van de bevoorrading hoog. "Op het vlak van de beschikbaarheid lijkt de situatie iets minder gespannen", getuigt de directeur van AZ Print. Zowel Igepa als Antalis zeggen op hun beurt dat de bevoorrading van de grafische sector met papier minder onder druk staat. Dirk Salens van Igepa Belux verklaart dat door een terugval van de vraag. "In mei en juni zien we een lichte daling omdat de klanten hun voorraden aangevuld hebben. Toch verwacht ik na de zomer weer een stijging van de vraag, naarmate de voorraden slinken. Dat zal opnieuw tot een gespannen situatie leiden op het vlak van de bevoorrading omdat de productiecapaciteit voor papier beperkt blijft." Bij Antalis horen we een gelijkaardige verklaring. "De beschikbaarheid verbeterde een klein beetje afhankelijk van het type papier en de kwaliteit. Vooral bij gestreken papier was de situatie bijzonder moeilijk. En het einde van de staking bij UPM heeft ook voor wat extra zuurstof gezorgd", zegt Christoph Van den Langenbergh, verkoopdirecteur Paper & VisualCom bij Antalis. "Maar actueel zien we een enorme spanning ontstaan rond gerecycleerde papierkwaliteiten. Daarnaast vertraagt de markt ook omdat iedereen enorme volumes aangekocht heeft om de voorraden op peil te houden", voegt Erik De Vos, business director Benelux van Antalis, daaraan toe. Dat neemt niet weg dat de leveringstermijnen nog altijd even lang zijn: ongeveer twee maanden voor de offsetkwaliteiten, terwijl dat voor de pandemie twee weken was. Christoph Van den Langenbergh wijt die langere termijnen aan het tekort dat er vandaag in Europa is aan gerecycleerde, ultrawitte vezels. "Daarnaast zijn er ook twee Russische fabrieken die van de Europese markt uitgesloten zijn", weet Erik De Vos. Thomas Davreux van inDUfed wijst ook op een tekort aan grondstoffen op de recyclagemarkt: "Er is veel concurrentie op die markt. En er zijn nog minder grondstoffen beschikbaar dan de vorige jaren. Maar dat is ook zo op de markt voor nieuwe vezels." Igepa en Antalis zeggen beiden hun papiervoorraden uitgebreid te hebben. "Als distributeur is het onze rol om in extra volumes in het magazijn te investeren", zegt Christoph Van den Langenbergh. "Op het ogenblik hebben de fabrieken vooral oog voor hun productiecapaciteit en laten ze het aan de groothandelaars over om de bestellingen op te nemen. Dan is het aan ons om als distributeur te investeren om aan de vraag van de markt tegemoet te komen. We hebben onze opslagcapaciteit al verhoogd en we plannen om die het volgende jaar nog uit te breiden. Momenteel concentreren we ons niet meer alleen op de grote producenten. We zijn ook in contact met nieuwe, kleinere papierleveranciers die in specifieke domeinen gespecialiseerd zijn", geeft Van den Langenbergh van Antalis aan. Wordt de markt geconfronteerd met een te kleine productiecapaciteit voor grafisch papier omdat papierfabrieken tot kartonfabrieken omgebouwd worden, of gewoon gesloten worden? Dirk Salens: "De grafische markt gaat nog altijd achteruit en de volumes liggen nog altijd onder die van de periode voor 2019. Er zijn echter nog markten die het goed doen, zoals boeken, etiketten en verpakkingen." Die uitspraken worden bevestigd door de statistieken over 2021 die CEPI heeft gepubliceerd. Daarin wordt ook op een sterke daling van het kranten- en tijdschriftenpapier gewezen. "Wat positief is, is dat niet-gestreken papier vlotter beschikbaar is. Net als speciale papiersoorten. Bij het gestreken papier is de situatie complexer", vertelt Dirk Salens. Bij Antalis merken ze ook op dat het marktaandeel van offsetpapier groeit. "We zien dat de vraag naar offsetpapier groeit in vergelijking met de vraag naar gestreken papier", zegt Erik De Vos. Volgens Piotr Pogorzelski "gaat het om een in de papiersector onverwachte vraag. In het verleden hebben we altijd een overaanbod gekend. Het aanbod van de papierproducenten is daardoor geleidelijk gekrompen. En omdat het niet zeker is of de huidige vraag een blijver is, is het zaak om te weten of het de moeite loont om nieuwe investeringen te doen. In een fabriek investeren, vereist miljoenen of zelfs miljarden euro's. Je moet dus zeker zijn van je zaak." Thomas Davreux van inDUfed: "De markt van de papierindustrie krimpt elk jaar. Daarom hebben producenten hun strategie aangepast en produceren ze minder grafisch papier. De economische heropleving na covid heeft een bruuske opstoot van de vraag veroorzaakt, maar er is meer nodig dan dat om de industriëlen te overtuigen dat het grafisch papier aan een nieuw leven begonnen is. We spreken immers over investeringen van verschillende honderden miljoenen euro's." Dient er zich dan tegen het einde van het jaar een nieuw papiertekort aan? "Als de vraag opnieuw begint te groeien en de productiecapaciteit dezelfde blijft, zal er enige spanning heersen, maar niet te veel. Als distributeur blijven we proactief. We zijn bezig onze voorraden aan te vullen terwijl de klanten hun voorraden opgebruiken", zegt Dirk Salens van Igepa. Volgens Christoph Van den Langenbergh van Antalis is de evolutie op de energiemarkt, vooral die van gas, allesbepalend. "Bij een gastekort zal dat een directe impact hebben op de productie van papier en pulp waarbij sommige fabrieken genoodzaakt zijn tijdelijk te sluiten", duidt Erik De Vos. "Tegen november kan de impact daarvan op de papier- en pulpproductie enorm zijn. Dat rampscenario is niet meteen aan de orde, maar we moeten voorzichtig blijven. Als de situatie stabiel blijft, geraken we er wel uit." Thomas Davreux, algemeen directeur van InDUfed, geeft een bijkomende verklaring waarom het papieraanbod vandaag nog altijd onder spanning staat. "De Belgische fabrieken hebben hun werking gereorganiseerd. Van vijf ploegen zijn ze op drie of vier ploegen overgestapt. We kunnen dus niet van vandaag op morgen een stap terugzetten. Dat vraagt tijd en moet in overleg met de vakbonden gebeuren. Wat vandaag ook veranderd is, is dat sommige grondstoffen die voor bepaalde gestreken papiersoorten nodig zijn, ontbreken. En soms zijn er onderdelen van papiermachines niet meer op de markt, of moet je zes maanden, een jaar... wachten. Dat lijkt allemaal niet zo erg, maar dat kan de productie wel vertragen. Er is een tekort aan zoveel zaken, hoe onwaarschijnlijk zulke tekorten ook lijken. Daarbij komt nog het transport binnen Europa. Heel wat chauffeurs zijn Oekraïners die naar hun land teruggekeerd zijn om te vechten. Dat heeft invloed op de bevoorradingsstromen in Europa en België." Volgens Thomas Davreux is de bevoorrading met hout, de grootste kopzorg geworden. "Vandaag is dat een zaak van levensbelang voor de papierproducenten in België. Omdat de prijs van aardolie en gas de lucht zijn ingeschoten, verwarmen heel wat mensen zich met hout en pellets. Papier en pellets worden echter vervaardigd met dezelfde bijproducten uit de bosbouw. Bovendien kopen onze fabrieken hun grondstoffen hoofdzakelijk in een straal van 150 km aan. Maar doordat hout zo zeldzaam geworden is en het onmogelijk is om zich lokaal te bevoorraden, moet men soms een beroep doen op ingevoerde producten. Op dat vlak worden we echter geconfronteerd met de gevolgen van de oorlog in Oekraïne: heel wat Finnen bevoorraadden zich voor de oorlog in Rusland, terwijl ze nu een beroep moeten doen op de andere Baltische landen en op Oost-Europa. Vandaag is de concurrentie op die markten dus erg groot." Er is niet alleen de te lage papierproductie, voor men zelfs maar kan beginnen produceren, is er het bevoorradingsprobleem met grondstoffen - aan grondstoffen geraken wordt almaar moeilijker. We wezen er al op dat er een sterke concurrentie heerst om gerecycleerd papier en nieuwe vezels in handen te krijgen. "De bijproducten uit de bosbouw zijn voor de papierindustrie de grondstof voor de nieuwe vezels. Maar vandaag is de aanvoer daarvan een ramp. Een van de redenen is het klimaat", legt Thomas Davreux uit. "De periodes waarin we in het bos kunnen werken zonder de bodem te beschadigen, zijn korter omdat de winters zachter zijn. Gewoonlijk hadden we wel enkele vorstperiodes waardoor de bodem stevig genoeg werd om het bos in te gaan. En in die periodes bouwen de vogels ook nog geen nesten waardoor we op een veilige manier konden werken zonder het milieu te verstoren. Vandaag zijn de winters vochtig, het vriest nauwelijks nog en die vochtige periodes waarin de bodem kwetsbaar is, worden almaar langer. Zodra het weer warmer wordt, zouden we de bossen in kunnen gaan, maar net in die periode bouwen de vogels dan hun nesten. En er komt almaar meer protest tegen de houtkap in de periodes waarin de vogels nestelen. Dat beperkt de periode waarin hout verzameld kan worden." Er blijft dus alleen de zomer over, wanneer het droog is en de nestperiode achter de rug is. "Maar op dat moment zijn de houthakkers er niet meer. Vaak gaat het om seizoenarbeiders uit Oost-Europa die elders aan het werk zijn, in de druivenpluk bijvoorbeeld. Bovendien is het beroep van houthakker officieel erkend als het gevaarlijkste en zwaarste beroep ter wereld. In die context mankracht vinden om in de bossen te werken, wordt hoe langer hoe moeilijker", aldus Davreux. Ook CEPI erkent dat de temperatuurstijgingen in Europa een impact op de bossen hebben. "Er zijn verschillende houtsoorten die beter gedijen in zones waar de temperaturen stijgen en waar er minder water is. En hoewel de papierindustrie op verschillende bronnen steunt om aan nieuwe vezels te geraken, zijn niet alle vezels geschikt voor bepaalde papiertoepassingen", zegt Ulrich Leberle van CEPI. Thomas Davreux licht de toestand in België toe: "Alle boomsoorten in ons land lijden onder de klimaatverandering. De papierindustrie heeft dat als een van de eerste sectoren opgemerkt en heeft zich aangepast. Twintig jaar geleden verwerkte Burgo of Sappi een tot drie houtsoorten. Vandaag zijn dat er twaalf. De industrie heeft zich aangepast aan de staat van de bossen door de machines te wijzigen en door flexibeler te werken. De beuk bijvoorbeeld weerstaat niet meer aan de herhaalde periodes van droogte. Duizenden hectare beuk sterven af, maar dat hout is onbruikbaar omdat de chemische samenstelling ervan veranderd is zodat er geen papier meer mee gemaakt kan worden." Ulrich Leberle besluit: "Om in de toekomst een duurzame groei van de bossen te garanderen, om de beschikbaarheid van grondstoffen en de recyclage te verzekeren, is het nodig om de bosbouwpraktijden aan te passen en daarbij rekening te houden met de klimaatopwarming."