Jacht op kunststoffen stimuleert innovaties in papier en karton

Er zijn meerdere meningen over hoe we het best tot duurzame verpakkingen kunnen komen: kunststoffen recycleren of ze vervangen door papier of karton. Hoewel er al talrijke verpakkingen in kunststoffen door papieren alternatieven vervangen zijn, kan nog lang niet alles uitsluitend in papier verpakt worden. Er zijn immers producten, zoals vloeistoffen, waarvoor een honderd procent papieren verpakking nog niet haalbaar is, maar de vooruitgang die vandaag geboekt wordt, oogt wel veelbelovend. Nemen we het voorbeeld van Coca-Cola. Alle plastic flesjes van dat bedrijf die in België vervaardigd worden, bestaan voor honderd procent uit gerecycleerde kunststof (rPET). Een situatie die Coca-Cola op termijn over de hele wereld wil veralgemenen. Maar de drankenreus heeft nog grotere ambities: namelijk een papieren fles ontwikkelen waarvoor helemaal geen kunststof meer nodig is. De wetenschappers van het Brusselse onderzoeks- en ontwikkelingslaboratorium van Coca-Cola buigen zich momenteel over dat project. "We zijn er nog niet", zegt Stijn Franssen, Packaging Development engineer bij Coca-Cola België. Voor het ogenblik zit het bedrijf nog in de fase van de prototypes, met een papieren fles van de eerste generatie die nog gerecycleerde en recycleerbare kunststof elementen bevat. Meer bepaald de dop en het membraan langs de binnenzijde van de fles. Die bekleding is bedoeld om de fles lekvrij te houden. "Elke behoefte vereist een apart type van verpakking en ik ben van mening dat een papieren fles, samen met andere oplossingen, een belangrijke rol kan spelen om onze visie van een wereld zonder afval te realiseren. We zoeken naar de duurzaamste verpakkingsoplossing om onze klanten van hun drankje te laten genieten", gaat Franssen voort. In afwachting van de volledig papieren fles wil Coca-Cola al zijn verpakkingen volledig recycleerbaar maken (op het ogenblik 98%) via een kringloopeconomie voor PET. De milieustrategie van Coca-Cola op het vlak van verpakkingen weerspiegelt goed de huidige bekommernis van de grote merken en industriëlen: namelijk een kringloopeconomie voor grondstoffen in het leven roepen en minder afval produceren. Heel wat projecten voor papieren flessen (of andere drankverpakkingen) - als prototype of als een gebruiksklaar product - hebben al het licht gezien. We denken aan de papieren wijnfles die Delhaize tijdens de voorbije zomer in zijn winkels aanbood. Die was gebaseerd op karton dat zonder chemische middelen gerecycleerd was, en was voorzien van een kunststof voering. Die introductie maakte deel uit van een ruimere strategie van de winkelketen. Delhaize lanceerde in 2019 'The Lion's Footprint', een plan voor duurzame ontwikkeling waarin de distributeur er zich toe verbond om zijn ecologische voetafdruk te verkleinen. Dat plan omvat drie ambitieuze onderdelen: kunststofneutraliteit, minder voedselverspilling en koolstofneutraliteit tegen eind 2021. Sectorgenoot Colruyt zit op dezelfde lijn, onder andere door te opteren voor verpakkingen in rPET voor zijn was- en onderhoudsproducten en voor de drankjes van het merk Boni Selection. "Het is onze bedoeling om tegen 2025 alle verpakkingen voor onze eigen merken herbruikbaar, recycleerbaar en composteerbaar of biologisch afbreekbaar te maken", stelt Colruyt. En waarom geen wasproducten in papieren flessen? Bij Unilever en Procter & Gamble (P&G) zijn ze al een heel eind in die richting gevorderd. Beide multinationals hebben onlangs elk apart een papieren fles voor hun wasproducten aangekondigd. P&G is volop een papieren verpakking voor zijn wasverzachter Lenor aan het uittesten. De fles wordt vervaardigd uit FSC-papier dat in eerste instantie van een dunne beschermlaag in rPET voorzien wordt. Vanaf 2022 zet P&G die nieuwe flessen uit cellulose op grote schaal in West-Europa in. "De lancering van dit prototype vormt de basis voor een test- en leerstrategie om het gebruik van papieren verpakkingen binnen de groep P&G te ontwikkelen en uit te breiden", meldt de afdeling van P&G die 'onderhoudsproducten voor weefsels en woningen' verkoopt. Unilever plant om vanaf begin volgend jaar zijn eerste papieren fles voor wasmiddelen van het merk OMO (Persil, Skip, Breeze) op de markt te brengen, eerst en vooral in Brazilië. Zoals andere bedrijven heeft Unilever zich ertoe verbonden om zijn verbruik van niet-gerecycleerd plastic tegen 2025 met de helft te verminderen. Paboco (The Paper Bottle Company) en Pulpex zijn twee grote consortia die via een reeks van partnerships naar innovaties op het vlak van duurzame verpakkingen streven. Het prototype van de papieren fles van Coca-Cola wordt overigens ontwikkeld in samenwerking met Paboco. Net zoals de papieren fles van P&G. Paboco is een joint-venture die in 2019 in Kopenhagen opgericht werd door de Zweedse papierproducent BillerudKorsnäs en door de Oostenrijkse producent van kunststof verpakkingen Alpla. Behalve met Coca-Cola en P&G werkt Paboco nog met andere grote bedrijven samen, zoals The Absolut Company, Carlsberg en L'Oréal. De volgende stap voor Paboco is de ontwikkeling van een nieuwe generatie papieren flessen die volledig uit natuurlijke grondstoffen vervaardigd zijn en die compatibel zijn met de recyclageketens voor papier. Bovendien zouden de flessen van de nieuwe generatie ook digitaal met inkten op waterbasis bedrukt kunnen worden. Pulpex is eveneens een joint-venture die in 2020 boven de doopvont werd gehouden door PilotLite (een onderneming voor risicokapitaal) en de Engelse drankenproducent Diageo (Johnnie Walker, Smirnoff, Guinness) in samenwerking met de Fins-Zweedse papierproducent Stora Enso. Unilever, Pepsico en GSK zijn eveneens tot dat consortium toegetreden. Pulpex en Stora Enso willen de productie van flessen en drankenhouders op basis van houtvezels - en zonder kunststof - in 2022 opstarten. "De binnenzijde van de fles is voorzien van bekledingen op waterbasis die goedgekeurd zijn voor voedingsmiddelen, terwijl de fles altijd in de stroom afvalpapier opgenomen kan worden. We gebruiken helemaal geen PET-kunststof en als we al plastic gebruiken, willen we garanderen dat die recycleerbaar is voor het geval dat de flessen in de natuur terechtkomen. Ze zullen biologisch afbreekbaar zijn", verduidelijkte Sohrab Kazemahvazi, ondervoorzitter van Stora Enso bevoegd voor de afdeling 'in vorm geperste vezels'. Om hun papieren fles op grote schaal te produceren, ontwerpen Pulpex en Stora Enso samen een snelle productielijn die gemakkelijk kan evolueren. "Die eerste snelle lijn zal duidelijk maken of we flessen op een industriële schaal en tegen de verwachte kostprijs kunnen produceren", verklaarde Sohrab Kazemahvazi. De merken die met Pulpex samenwerken, hebben er zich toe verbonden om samen 750 miljoen papieren flessen in een jaar te produceren. De flessen op basis van in vorm geperste vezels worden aan de internationale merken geleverd voor uiteenlopende toepassingen, van verzorgingsproducten over alcoholische dranken tot vloeibare voedingsmiddelen. De papieren fles voor wasmiddelen van Unilever is een eerste concreet resultaat van dit partnership. Een ander voorbeeld is Diageo dat onlangs aankondigde om de papieren fles van Pulpex voor zijn whisky Johnnie Walker uit te testen. Dat zou nog dit jaar gebeuren. Volgens de ontwerpers kan de papieren fles van Pulpex gestempeld, bedrukt, geëtiketteerd of gekleurd worden om aan de behoeften van de bedrijven op het vlak van de personalisatie tegemoet te komen. Ze kan ook in de bestaande vullijnen van de producenten geïntegreerd worden. Behalve consortia zoals Paboco en Pulpex investeren ook nog andere spelers in onderzoek en ontwikkeling om op termijn fossiele grondstoffen voor verpakkingen door papier te vervangen. De Finse bosbouwgroep Metsä bijvoorbeeld wil samen met innovatiedochter Metsä Spring eind dit jaar een nieuwe testfabriek opstarten. Die fabriek moet verpakkingen op basis van houtvezel vervaardigen die de huidige oplossingen in kunststof en aluminium moeten vervangen. En de papieren fles is één van de ontwikkelingsprojecten van Metsä Spring. Fedrigoni neemt op zijn beurt talrijke initiatieven op het vlak van duurzame verpakkingen. Zo heeft de papierproducent onder andere FedLab opgericht, een nieuw innovatiecentrum binnen zijn afdeling 'Papier'. FedLab dat met universiteiten, bedrijven en start-ups samenwerkt, stelt zich tot doel om papiersoorten te ontwikkelen die voldoende stevig en vloeistofdicht zijn om kunststof te vervangen. Die oplossingen zijn bestemd voor de cosmeticasector, de voedingsindustrie en de e-commerce van luxeproducten. Een van de nieuwste innovaties binnen FedLab is Icelite CleanCut, een papier dat ontwikkeld werd in samenwerking met Easysnap, een Italiaanse fabrikant van soepele verpakkingen. Dat nieuwe verpakkingspapier is te recycleren en vervangt de kunststof in individuele verpakkingen van vloeistoffen. De papieren verpakking wordt voorgesteld als een meer milieuvriendelijke oplossing dan PET-verpakkingen. Bij de productie ervan wordt duidelijk minder koolstof uitgestoten en bovendien wordt papier beter gerecycleerd dan kunststof. Een recent onderzoek toonde de milieuvoordelen van houtvezel aan door de koolstofafdruk van kartonnen verpakkingen te vergelijken met die van alternatieven in kunststof (zie kader blz. 40). Besluit: de milieu-impact van kartonnen verpakkingen is altijd kleiner dan die van de alternatieven in kunststof, zelfs als men rekening houdt met de volledige levenscyclus van de verpakkingen. De papieren fles mag ons dan al aan het dromen zetten, er komt ook kritiek op. Sommige specialisten klagen bijvoorbeeld aan dat de merken die innovatie zouden kunnen gebruiken om aan greenwashing te doen. De analiste Drishti Masand van Lux Research (Boston) die zich in ecologisch verantwoorde grondstoffen verdiept, maakt daarvan gewag op Twitter. Volgens haar is er een erg grote hoeveelheid papier nodig om één enkele fles te vervaardigen die uit meerdere lagen vezels moet bestaan. Zij meent dat er tot zeven keer meer grondstoffen nodig zijn dan voor een kunststof fles. Wat ook de productiekosten verhoogt. "Als we alle plastic flessen die elk jaar vervaardigd worden door papieren flessen zouden moeten vervangen, dan hebben we daar gewoonweg niet genoeg bossen voor", voegt Anthony Schiavo daaraan toe, een andere analist van Lux Research. Bovendien wordt ook de recycleerbaarheid van de papieren fles zoals ze nu ontworpen is, met een plastic membraan, in vraag gesteld. Om de recyclage te garanderen, moet de consument de kunststof van het papier scheiden. En dat is iets wat Coca-Cola vandaag geen haalbare oplossing voor het gebruikerscomfort vindt, aldus Salony Saxena, de woordvoerder van Coca-Cola Belux. "Dat is de reden waarom de papieren fles bij ons alleen in de vorm van een prototype bestaat. Coca-Cola onderzoekt vandaag een alternatieve oplossing voor het kunststof membraan en inspireert zich daarbij op de wegwerpbekers in karton", gaat Salony Saxena voort. Het einddoel is de ontwikkeling van een fles zonder plastic voering die als papier gerecycleerd kan worden. Is de papieren fles dan een mirakeloplossing of een utopie? Ingenieur Stijn Franssen: "Een papieren fles kan een belangrijke rol spelen samen met andere oplossingen (om het afval te verminderen)". Er moet dus een evenwicht gezocht worden tussen de verschillende verpakkingsoplossingen om tot een kringloopeconomie te komen. We herinneren eraan dat het Europese Groene Pact op het belang wijst van de recycleerbaarheid van de grondstoffen en op de vermindering van de milieu-impact van de kunststof verpakkingen en daarbij doelstellingen naar voren schuift die tegen 2030 gehaald moeten worden. Iedereen ziet dus in dat innovatie nodig is. Eén zaak staat echter wel vast: papieren flessen zijn goed op weg om binnen afzienbare tijd een plaatsje op de rekken van de supermarkten te krijgen.