Nood aan positief ondernemerschap

Geers heeft goede reden voorzichtig optimistisch te zijn in zijn toespraak, begin juni tijdens het Get Smart-evenement van Grafisch Nieuws. De sector heeft immers een zware periode achter de rug: in tien jaar tijd daalde het aantal grafische bedrijven met 40 procent naar nog een 800-tal (ten opzichte van 1.300 in 2008). Het aantal werknemers kromp in diezelfde periode met bijna zo'n zelfde percentage, van 14.500 naar 9.500. "Maar anderzijds heeft de malaise in onze sector onze bedrijven genoodzaakt om zich beter te organiseren waardoor we professioneler zijn geworden en efficiënter", aldus Geers, die toch ook een lichtpunt ziet: "In 2018 heeft de grafische industrie met een kleine 5 procent minder bedrijven bijna 2 procent meer omzet gerealiseerd."In een interview met magazine Trends bevestigde Geers zijn positieve analyse nog eens: "Het gaat niet zo slecht als de mensen denken. De bedrijven die het vijf jaar geleden goed deden, doen het nog altijd goed en de slechte doen het nog altijd slecht, of zijn er niet meer. Er zijn veel bedrijven verdwenen, maar de overblijvers staan sterker. Grafische bedrijven die worden geleid door mensen met een goede visie op de middellange termijn blijven overeind." Hij wijst daarbij ook naar segmenten die stevig groeien, zoals de verpakkingsmarkt en het grootformaat printen: "Onze sector is heel divers, alles wordt te veel op een hoop gegooid."Voor het ontwikkelen van een visie op de toekomst is het goed de huidige stand van zaken te doorgronden en ook de marktontwikkelingen en trends die gaande zijn. Het rapport "De conjunctuur in de papier- en grafische sector", dat in oktober door de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) werd gepubliceerd, levert daartoe een schat aan informatie. Op basis van haar 'gedetailleerde becijferde analyse' concludeert de CRB: "Disruptieve technologie-en en de globalisering hebben het ecosysteem van de sector grondig hertekend. De papieren pijler komt stevig onder druk te staan, terwijl de ontwikkeling van de digitale pijler traag op gang komt. Grafische bedrijven zullen zichzelf opnieuw moeten trachten heruit te vinden om een structureel herstel te kunnen realiseren."De analisten van de CRB brengen allereerst de macro-economische context in kaart door te kijken naar de prognoses van grote internationale instellingen, zoals de Europese Commissie (EC), het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Die zijn eensluidend van mening dat de in de herfst van 2018 voorspelde economische groei vertraging oploopt. In de neerwaarts bijgestelde prognose die de EC in juli 2019 uitbracht, komt het groeipercentage van het bbp voor de Eurozone en de EU in 2018 nog op respectievelijk 1,9% en 2,0%, in 2019 gevolgd door 1,2% en 1,4%. De CRB schrijft: "Naar 2020 toe verwacht de Europese Commissie dat de Duitse economische groei en ook die van de Eurozone opnieuw aantrekt. Gemiddeld blijft de economische groei in de Eurozone evenwel laag." Voor 2020 worden groeipercentages voorzien van 1,4% in de Eurozone en 1,6% in de EU.Volgens de laatste middellange termijnvooruitzichten van het Federaal Planbureau (FPB) uit juli 2019, zal België een economische groei kennen van 1,3% in 2019 en 2020 (de Europese Commissie houdt het overigens op 1,2%). Uit de statistieken blijkt ook dat de groei van het Belgisch reëel bbp al sinds het tweede kwartaal van 2013 een stijgende lijn vertoont: "Op het einde van het tweede kwartaal van 2019 ligt het bbp 11% hoger dan het maximumniveau van net voor de crisis, dat in het tweede kwartaal van 2008 werd bereikt." Toch blijft voorzichtigheid gewenst, aldus de CRB-analyse: "In België zou de economische groei in 2019 en 2020 vertragen omdat een verzwakking van de wereldhandel en tanende investeringen de stijging van de binnenlandse vraag meer dan compenseren. De stijging van de binnenlandse vraag komt voort uit de toegenomen gezinsconsumptie geruggensteund door een gezonde arbeidsmarkt. De EC voorspelt dat de werkloosheid in België in 2020 zal dalen tot bijna 5%. Te midden van een lager ondernemersvertrouwen zullen de bedrijfsinvesteringen evenwel afnemen, ondanks een hoge bezettingsgraad. Ook de overheidsinvesteringen zouden worden teruggeschroefd. Er zal dus globaal genomen in België beduidend minder worden geïnvesteerd."Wat zijn de effecten van deze ontwikkelingen en prognoses op de papierindustrie en op de grafische sector? De CRB kijkt opnieuw eerst naar de Europese context, om daarna in te zoomen op de Belgische markt - en merkt daarbij op: "De papier- en grafische sector kampt met structurele problemen wat een extra dimensie geeft aan de complexiteit van de problematiek waarmee de sector wordt geconfronteerd.""De Europese markt voor verpakkingspapier heeft lang kunnen profiteren van een aantrekkende vraag, onder andere als gevolg van het succes van e-commerce. Anticiperend op toekomstige vraagverhogingen zijn papierproducenten alsmaar meer van deze papiervariant gaan produceren. Eind 2018 is op die manier een overaanbod beginnen ontstaan dat wordt versterkt door een zwakkere vraag. De markt voor het grafisch papier krimpt en blijft met problemen kampen om een voldoende grote vraag aan te trekken in het licht van de groeiende digitalisering. De afnemers van grafisch papier hebben het, gezien hun krappe winstmarges, steeds moeilijker om prijsstijgingen te verteren."De situatie in de Belgische papierindustrie valt onder andere af te lezen aan de conjunctuurbarometer van de Nationale Bank van België (NBB). "Sinds midden 2016 kent de conjunctuur van de papier- en kartonsector een heropleving. Begin 2018 bereikt de conjunctuur zelfs een nieuwe piek sinds 2010. Zowel de papier- en karton fabricage als verwerking dragen bij aan deze positieve trend", aldus de CRB-analyse. "Het optimisme wordt evenwel getemperd door de minder gunstige prijsen werkgelegenheidsvooruitzichten. Dit uit zich in de tweede helft van 2018 en de eerste helft van 2019 in een conjunctuurachteruitgang in de papieren kartonnijverheid. Ondanks dat de binnenlandse vraag en het productietempo in augustus 2019 (tijdelijk) aantrekt, heerst pessimisme over de toekomstige vraag wat de prijsvooruitzichten doet temperen."Het rapport van de CRB maakt overigens ook duidelijk hoe lastig cijfers en indicatoren soms te duiden zijn. Zo blijkt uit de analyse van de omzetcijfers van de papierindustrie dat de opleving in de conjunctuur in 2016 zich niet direct vertaalde in meer omzet: die daalde met 3,3% ten opzichte van het jaar ervoor. In 2017 doet zich wél een omzetstijging voor, met 4,6%, maar in dat jaar nam de productie van pulp, papier en karton juist af. De verklaring voor de stijging ligt volgens de CRB-onderzoekers in een prijsstijging van de papierprijzen.En dat de omzet in de pulp- en papierindustrie in 2018 vrijwel stabiel bleef (met een kleine plus van 0,4%) is vooral te danken aan de papier- en kartonverwerkende sector. De bruto-omzet steeg in dat deel van de industrie met 1,8% (naar ruim 3,9 miljard euro), terwijl de bedrijven in de pulp, papier- en kartonfabricage hun omzet met 2,8% zagen dalen (naar 1,7 miljard euro).In de grafische nijverheid voorspellen volgens het CRB-rapport de meeste conjunctuurindicatoren van de NBB-enquête van augustus 2019 een negatieve tendens. Toch blijkt ook dat de situatie soms snel kan veranderen door externe factoren, zoals verkiezingen: "Traditioneel krijgt de grafische sector in de tweede jaarhelft meer vraag naar drukwerk met het oog op de voorbereiding van nieuwe collecties en catalogi. De gemeenteraadsverkiezingen op 14 oktober 2018 hebben in deze context een extra stimulans aan de binnenlandse vraag gegeven. Dit doet de conjunctuur in de tweede helft van 2018 aantrekken na een dieptepunt te hebben bereikt midden van dat jaar. Dankzij de verkiezingen van 26 mei 2019 zette de traditionele terugval in de eerste jaarhelft van de economische activiteit van de grafische sector zich minder sterk door."Bij de omzetontwikkeling in de grafische industrie als geheel valt het de CRB-onderzoekers op dat deze al sinds 2015 een dalende lijn vertoont. Daarbij wordt een belangrijk onderscheid gemaakt: terwijl de uitgeverijsector in 2016 de omzet zag krimpen met 9,8%, in 2017 met nog eens 6,6% en in 2018 zelfs met ruim 10%, draaiden de drukkerijen juist meer omzet in 2017 (2,3%) en 2018 (1,5%). Over die laatste prestatie stelt het rapport: "Aangezien prijsdalingen en krimpende winstmarges evenwel nog steeds realiteit blijven in de sector, kan de omzetstijging vermoedelijk worden verklaard door een hogere productie van drukwerk. Dit als antwoord op een (uit de NBB-conjunctuurenquête gebleken, red.) toename van de buitenlandse vraag naar drukwerk."Als opvallend detail bij deze ontwikkelingen noteert het rapport: "De krappe winstmarges weerhouden de uitgeverijen er niet van om in 2018 meer te investeren. De drukkerijen op hun beurt schroeven hun investeringen terug."Hoewel de conjunctuur zich in de papierindustrie en in de grafische industrie ontwikkelt langs eigen patronen, zijn beide sectoren natuurlijk ook onlosmakelijk met elkaar verbonden: "De grafische bedrijven zijn afnemers van grafisch papier, wat van hen belangrijke klanten maakt voor de papiersector. De ontwikkeling van de grafische activiteiten hebben bijgevolg een wezenlijke invloed op de economische prestaties van de papiersector."Tegelijkertijd tekenen zich binnen de sectoren ook verschillende stromingen af, die een eigen weg volgen. Het CRB-rapport onderscheidt daarom enerzijds de waardeketen van de productie en bedrukking van het verpakkingspapier en - karton en het huishoudelijk en technisch papier: "Deze keten profiteert van de online handel die een sterke doorbraak kent." Ze kent dan ook 'een structurele groei': "De doorbraak van de onlinehandel in België en de toename van de huis-aan-huis leveringen zijn hier niet vreemd aan. Op heden bestaat er evenwel een overaanbod op de Europese markt wat een neerwaartse druk uitoefent op de papierprijs."Anderzijds is er de waardeketen van de productie en de bedrukking van het kantoor- en grafisch papier: "Het betreft de producenten van grafisch papier en de drukkerijen en uitgeverijen van boeken, tijdschriften, kranten en reclamedrukwerk. Deze keten ondervindt concurrentie van digitale dragers en kampt met moeilijkheden om zijn positie te bestendigen."Juist de 'grafisch papier'-keten is zeer conjunctuurgevoelig: "Hierdoor zal een conjunctuurverbetering snel positieve effecten sorteren op de prestaties van de subsector." Voor de CRB-analisten staat echter vast dat "dat er in het bijzonder in de grafische sector nood is aan een structurele verbetering die niet louter zal kunnen worden gedragen door de korte termijneffecten van een algemeen conjunctuurherstel. Dit vraagt een aanpassing van de bestaande verdienmodellen aan de digitale realiteit. Nieuwe verdienmodellen die erin slagen om de complementariteit tussen papieren en digitale dragers te versterken, kunnen een mogelijke uitweg bieden. Hiervoor zijn echter investeringen in ICT en samenwerkingsverbanden met ICT-experts nodig."Algemeen conjunctuurherstel blijft afhankelijk van heel wat verschillende factoren, aldus de CRB. Het is aan de ondernemers in de sector om niet alleen te reageren maar vooral ook te anticiperen op de trends die zich aftekenen. Toch ziet de CRB ook een belangrijke rol weggelegd voor beleidsmakers en overheden: "Beleidsbeslissingen hebben in deze context een belangrijke impact op het welslagen van de toekomst van de sector". Al langer dringt ze daarom, via de bijzondere raadgevende commissie (brc) voor de papier-, grafische en uitgeverijensector, aan op ondersteunende maatregelen. In mei werden, naar aanleiding van de verkiezingen, de door de brc geformuleerde adviezen opnieuw onder de aandacht gebracht. Op de website vat ze haar memorandum 'Krachtlijnen voor een duurzame toekomst voor de uitgeverijen en de papier- en grafische sector' als volgt kort samen: "Het behoud van een pluralistische nieuwsverspreiding met de uitdrukkelijke wens voor een verlenging van de concessies voor de thuisbezorging van erkende kranten en tijdschriften voor twee jaar vormt een eerste belangrijke aanbeveling. Daarnaast streeft de sector naar een level playing field en vraagt hij daarom aan de overheid een garantie op eerlijke onderhandelingen met de grote internationale platformen en een afdoende bescherming van de intellectuele-eigendomsrechten.""Via verscheidene innovatiestrategieën probeert de sector ook een antwoord te bieden op de uitdagingen die de digitale realiteit meebrengt. Gerichte (para) fiscale maatregelen en steun voor on-the-job-opleidingen en bedrijfsstages zouden op dit vlak een extra duwtje in de rug betekenen. Ten slotte willen de leden van de brc onderstrepen dat de sector veel belang hecht aan milieuvriendelijke toepassingen, maar dat dit niet tot uiting komt in het milieu-imago dat over de waardeketen van de sector bestaat. Ook voor het promoten van een positief milieu-imago en duurzame papieren alternatieven is een rol voor de overheid weggelegd.""De marktomstandigheden kunnen positief of negatief zijn. Maar uiteindelijk kan je met positief ondernemerschap het verschil maken", stelde Geers tijdens Get Smart. De analisten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven sluiten daar bij aan: "Het zal erop aankomen om het drukwerk opnieuw op de kaart te zetten naast de andere communicatiekanalen en daarnaast ook de digitale kaart te trekken."