Pulp en papier zwaarder getroffen door conjunctuur dan verwacht

De nasleep van de pandemie was nog duidelijk te merken toen een andere crisis - de oorlog in Oekraïne - losbarstte en een heropleving van de markt in de weg stond. Bij de voorstelling van de cijfergegevens van de sector over 2022 liet Cepi niet na om daar op te wijzen. De recordprijzen voor energie en grondstoffen hebben de papierfabrieken zwaar onder druk gezet. Ook de economie had het, vooral sinds de herfst, moeilijk waardoor de vraag vanuit heel wat sectoren afkalfde. In 2022 daalde het verbruik van papier en karton in Europa met 3,5 procent (tot 72,5 miljoen ton) - met op het einde van het jaar een nog sterkere daling dan verwacht. "We zitten nog altijd in een buitengewone situatie. Het nieuwe normaal is er nog niet", merkt Jori Ringman op, de algemeen directeur van Cepi. Volgens de topman komt dat nieuwe normaal er via de ecologische transitie van de Europese economie. "De Europese Green Deal leidt tot een structurele verandering", zegt Ringman. De uitstoot van broeikasgassen verminderen, blijft overigens een grote uitdaging voor de papiersector. Het jaarverslag van Cepi maakt duidelijk dat de productie van papier en karton in 2022 met 6,1 procent gedaald is in vergelijking met 2021. Die daling van de productie is nog groter dan die tijdens de covidcrisis (- 4,7% in 2020). De recordprijzen voor energie hebben ertoe geleid dat machines tijdens het tweede trimester tijdelijk stilgelegd werden. De sterkste daling kende het niet-gestreken mechanisch papier: de productie ervan daalde met 19,5 procent tot 3,57 miljoen ton, terwijl het verbruik ervan met 17,4 procent achteruitging tot 2,65 miljoen ton. Ook in 2023 blijft de productie een dalende trend vertonen. Over de eerste vier maanden van het jaar noteerde Cepi een achteruitgang van 16,8 procent in vergelijking met dezelfde periode in 2022. De oorzaak is niet alleen in de slechtere conjunctuur te zoeken, maar ook in het feit dat voorraden weggewerkt werden. De grafische en de houtvrije gestreken papiersoorten zijn het zwaarst getroffen. Cepi wijst ook op een 'uitzonderlijke' daling van 4,6 procent in de productie van verpakkingspapier en -karton. De groep Mayr-Melnhof (MM) meldde in juni dat het volume op de Europese markt tijdens het eerste semester van 2023 een historische daling kende. De boosdoener: de grote voorraden bij de klanten. De Weense verpakkingsspecialist verwacht overigens een operationeel resultaat van 90 à 110 miljoen euro tegenover 285 miljoen euro in het eerste semester van 2022. "Toch blijft verpakkingspapier en -karton, als een duurzame vervanger van fossiele alternatieven, een van de belangrijkste groeimotoren van de sector", aldus Cepi. "Op lange termijn blijft de trend bij de producenten van papier en karton positief", voegt de Europese sectororganisatie daar nog aan toe. Ook het papier voor de recyclage ging er in 2022 met 4,6 procent op achteruit. Die evolutie wijt Cepi niet alleen aan de daling in de productie van verpakkingen, maar ook aan de recordprijzen voor elektriciteit, gas en CO2 die de fabrieken voor papierrecyclage verhoudingswijs zwaar getroffen hebben. De handelsbalans van de sector blijft positief, maar gaat wel achteruit. "De daling zowel binnen als buiten de Europese markt weerspiegelt de sterke inkrimping van de productie en kan wijzen op een zwakkere concurrentiepositie op de wereldmarkt", meent Cepi. En dit "in een periode waarin onzekerheid bestaat over de regelgeving voor de Europese industrie in haar geheel en voor de producenten van verpakkingspapier en -karton in het bijzonder". Wegens de sterke achteruitgang van de markt voor grafisch papier gaat de consolidatiebeweging in de papierindustrie voort. Ofwel bouwen de producenten hun papiermachines tot kartonmachines om, wat tot een overcapaciteit in de verpakkingssector kan leiden, ofwel verkopen ze hun fabrieken om zich uit de sector van het grafisch papier terug te trekken, zoals Stora Enso. Of de papiermachines worden gewoon stilgelegd. De voorbije zomer waren er verscheidene aankondigingen in die zin, zoals die van Lecta in juni. Die papierproducent wil lijn 4 van zijn fabriek in het Franse Condat stilleggen, waarop nu tweezijdig gestreken papier vervaardigd wordt. Lecta wil de knowhow en de middelen van de fabriek in Condat concentreren op lijn 8 die bestemd is voor de productie van speciale papiersoorten, glassine en eenzijdig gestreken papieren. Om zich aan de gekrompen vraag aan te passen, heeft UPM ook twee papiermachines stilgelegd. Het gaat om de machine voor gestreken papier op de site van UPM Schongau (Duitsland) en een machine voor krantenpapier in de fabriek van Steyremühl (Oostenrijk). Die ingrepen verminderen de productiecapaciteit voor grafisch papier in Europa met 485.000 ton. UPM heeft de Oostenrijkse fabriek overigens aan de groep Heinzel verkocht, een transactie die begin 2024 helemaal rond moet zijn. Sappi van zijn kant heeft een eventuele sluiting van zijn fabriek in Duitse Stockstadt aangekondigd, nadat de verkoop van de fabriek aan de groep Aurelius eerder dit jaar mislukt is. De fabriek van Stockstadt produceert 145.000 ton pulp per jaar en 220.000 ton houtvrij gestreken en niet-gestreken papier per jaar. In een persbericht van juli 2023 deelde Sappi mee dat het, nadat alle opties voor de fabriek onderzocht waren, met inbegrip van gesprekken met andere potentiële kopers, duidelijk was dat de "verkoop van de fabriek als een werkende onderneming niet mogelijk was". Met de betrokken partijen werd daarom een overleg over de toekomst van de fabriek opgestart - en daarbij zijn de eventuele sluiting en de verkoop van de site niet uitgesloten. Sappi verzekert dat de klanten door de andere Europese fabrieken van de groep bevoorraad zullen worden. Mondi staat dan weer op het punt om Hinton Pulp, de fabriek voor ongebleekte kraftpulp in de Canadese provincie Alberta, van West Fraser over te nemen. Mondi wil er een nieuwe machine installeren die 200.000 ton kraftpapier per jaar produceert en die in 2027 operationeel zou moeten zijn. De overname moet eind 2023 rond zijn. De Europese pulp- en papierproducenten hebben in de loop van de voorbije decennia al miljarden euro's geïnvesteerd om de sector koolstofvrij te maken. In 2022 stegen de Europese investeringen in de papierindustrie met 11,1 procent tot 5 miljard euro (+71,6% ten opzichte van 2010). En die inspanningen worden vandaag nog voortgezet. De directe uitstoot van koolstofdioxide is overigens sinds 2010 met 28,6 procent teruggedrongen. Volgens Cepi is er echter nog heel wat te doen: "In de volgende jaren zullen nog grotere, groene investeringen nodig zijn om aan de klimaatambities van de EU tegemoet te komen". In dit verband zegt algemeen directeur Jori Ringman: "De huidige economische situatie impliceert dat de kostprijs van de projecten waarin de pulp- en papierbedrijven zich al geëngageerd hebben, gestegen is terwijl tegelijk de voorspelbaarheid op het vlak van regelgeving afgenomen is. Onze ambitie als industrie blijft onaangetast en we zullen betaalbare en aanpasbare oplossingen blijven voorstellen om de transitie van de EU naar een circulaire bio-economie mogelijk te maken." Hoe langer hoe meer fabrieken schakelen hun installaties om op hernieuwbare energie. Tijdens de voorbije maanden heeft de papiersector ook nog nieuwe initiatieven op milieuvlak aangekondigd, waarbij die van Lecta en Sappi Gratkorn opvallen. Lecta investeert momenteel in een ketel die met biomassa werkt (CSR), om de energiekosten en de koolstofafdruk van de fabriek te verminderen (door de CO2-uitstoot terug te dringen). In Frankrijk investeert Exacompta Clairefontaine 30 miljoen euro in zijn fabriek in de Vogezen om gas door biomassa te vervangen. De ketel daarvoor zal half 2024 operationeel zijn. Na een recente modernisering van zijn ketel verhoogt Sappi Gratkorn (Oostenrijk) het aandeel van biomassa als energiebron, in combinatie met aardgas. De plannen van Sappi, dat in Europa tien fabrieken bezit, om zijn koolstofafdruk te verminderen, omvatten bijna 80 projecten die op korte termijn - tegen 2025 - in de Europese fabrieken gerealiseerd worden. Het is de bedoeling om de uitstoot van specifieke broeikasgassen (scope 1 en 2) met 25 procent te verminderen en het aandeel hernieuwbare energie in Europa tegen 2025 met 50 procent te verhogen in vergelijking met 2019. Sappi, waarvan de hoofdzetel in Zuid-Afrika gevestigd is, is een internationale leverancier van producten op basis van houtvezels - pulp, grafische papier, verpakkingspapier, speciale papiersoorten, beschermingspapier voor gietprocessen, biomaterialen en bio-energie.