Relance in de grafische branche

Het jaar 2021 ging nog onzeker van start. Eind vorig jaar hielden werkgeversorganisatie Febelgra en opleidingsfonds GRAFOC voor de derde maal een enquête onder Belgische grafimediabedrijven over de impact van de coronapandemie. Liefst 89 procent van de bedrijven rapporteerde een beperkte tot zeer omvangrijke daling van hun omzet in 2020. En nog altijd 87 procent had ook op dat moment nog altijd te maken met een daling in het aantal orders. Van de respondenten verwachtte 67 procent dat post-corona bepaalde volumes en dus ook omzet definitief weg zullen blijven vanwege een versnelde digitalisering, minder advertenties, en meer e-commerce. Bijna 45 procent van de ondernemingen voorzag dan ook een structurele daling van het personeelsbestand. Hoe staat de branche er negen maanden later voor? Grafisch Nieuws sprak met een aantal grafische ondernemers, toeleveranciers en vertegenwoordigers van brancheorganisaties om een beeld te krijgen van de impact die corona heeft gehad, het herstel, het 'nieuwe normaal', en de toekomstverwachtingen. In zijn rol van voorzitter van Febelgra zag Denis Geers hoe de grafische industrie overeind probeerde te blijven tijdens de pandemie: "We hebben bij Febelgra gemerkt dat er vorig jaar vanuit de bedrijven veel vragen waren over de coronamaatregelen en de steunregelingen, ook al omdat er vaak wijzigingen waren. De tijdelijke werkloosheid covid-19 is een van de voornaamste regelingen geweest. Ik hoor ook van collega's dat daar dankbaar gebruik van is gemaakt. Daardoor is in 2020, met weliswaar slechtere omzetten, de schade beperkt gebleven. Ik denk dat de eerste helft van 2021 voor veel bedrijven juist moeilijker was, omdat de volumes nog achterbleven bij de verwachtingen. Vanaf mei ging het wel wat beter en nu de restricties worden versoepeld, denk ik dat de sector een goed derde en vierde kwartaal tegemoet kan gaan. We zien ook in andere segmenten en bij klanten dat er weer een opleving ontstaat." "Door de coronasituatie hebben veel bedrijven bedenkingen gemaakt om zware investeringen te doen. De grafische industrie is kapitaalintensief en in 2020 is er veel schrik opgelopen. Nu wordt het tijd om volgende stappen te nemen. Ik voorzie dat de voorbije pandemie mede de consolidatie in de sector zal versnellen. Tot slot willen wij vanuit de federatie ook grootse campagnes opzetten om onze sector op een positieve manier te promoten." De gevolgen van de coronacrisis waren van meet af aan zichtbaar, stelt Jos Steutelings, directeur van het VIGC: "We zagen bij de bedrijven een serieuze teruggang van orders en omzet tot wel min 60 procent. Van de andere kant: er waren relatief weinig faillissementen, wel zagen we een aantal consolidaties. De steun van de overheid heeft hier zeker aan bijgedragen. Er waren zelfs grote investeringen bij VIGC-leden Daddy Kate, Buroform en Moderna, om maar enkele te noemen. Deze gebeurden trouwens ook in de grootformaatsector. Ik zie het glas dan ook graag halfvol. Ik hoop en geloof dat er toch wel een zeker volume aanwezig gaat zijn om naar betere resultaten toe te gaan de volgende maanden. Een aantal drukkerijen hebben het moeilijker, maar die hadden het in sommige gevallen voor de crisis ook al moeilijk. Als straks de evenementensector weer opstart, is dat zeker goed voor commercial print en large format." Toch zegt David Benoit (GRAFOC) bezorgd te zijn: "De grafische industrie kent al jaren spannende tijden. Voorspellingen over een sterke daling van het aantal grafische bedrijven werden altijd met wat ongeloof ontvangen, maar nu gaat het echt hard. Niet zozeer vanwege faillissementen, maar vooral door consolidaties. In tien jaar tijd zijn er nu veertig procent minder bedrijven in onze branche en ik denk dat we de komende tijd nog wel wat zaken kunnen verwachten. De consolidatiegolf zal zich voortzetten - soms ook in stilte." De Graphius Group loopt als geen ander voorop in de consolidatiegolf. Als CEO van deze grafische groep stelde Denis Geers de plannen bij: "Op onze consolidatiestrategie had de coronacrisis het effect van een tweeledig snijdend zwaard. Een aantal potentiële projecten in het buitenland hebben we in maart/april 2020 in de koelkast gezet, omdat er te veel restricties van kracht werden en ik de situatie op dat moment te onzeker vond. Inmiddels halen we die plannen overigens al wel weer terug uit de koelkast. Anderzijds trad er een stroomversnelling op bij bijvoorbeeld onze overname van L.Capitan en hebben bepaalde dossiers hun normaal parcours gekend zoals de acquisitie van Drukkerij Lowyck. Ik voorzie dat zich op dit gebied bovendien nieuwe opportuniteiten zullen voordoen, die er anders niet waren geweest." Ook Alex Joos, CEO van Group Joos, zag heel verschillende coronaeffecten: "We zijn een atypisch bedrijf. Binnen de drie units - inmiddels zijn dat er twee - verschilden de gevolgen van de coronacrisis. Bij onze business forms, de smalbaanrotatiedrukkerij, merkten we er de eerste maanden niets van. We voerden orders uit die al eerder waren besteld, met doorlooptijden van vier tot zes weken. De afdeling voor transactioneel drukwerk merkte er in eerste instantie ook eigenlijk niets van. In de afdeling waar we veel producten maakten voor marketing en retail viel het wel een zwaar stuk terug. Toch hebben we daar redelijk snel terug ons niveau gehaald. We produceerden veel coronamailings voor de fundraisingmarkt." "Bij Joos Hybrid voelden we wat terugval, omdat de ziekenhuismarkt stilviel. Veel opnames werden uitgesteld; er werd plaatsgemaakt voor covidgerelateerde ingrepen. Joos Hybrid hebben we inmiddels verkocht. Het was een strategische beslissing en het proces liep al voordat de pandemie begon. We hadden even schrik dat de verkoop door covid stil zou vallen, maar die heeft er geen invloed op gehad. De verkoop verliep succesvol." Eric Bongaerts, algemeen directeur Moderna, kon zich na een voortvarende start van 2020 evenmin aan de coronacrisis onttrekken: "In de eerste drie maanden van vorig jaar hadden we een omzetstijging van rond de 25 procent. Het was ontzettend druk. Toen kwam corona en zakte het vanaf april in elkaar. De omzet daalde in enkele maanden met dertig procent. Na de zomer werd het weer een beetje normaal, maar we zaten nog steeds met de lockdown. Zowel bij de folders als bij de boekjes was er een terugval. Geen vakantiebrochures, geen cultuur of evenementen - alles waar brochures of catalogi voor gedrukt worden, het ging allemaal niet door. In zijn totaliteit kwam het neer op twintig procent omzetverlies in 2020." "Als corona er niet was geweest, dan hadden we een geweldig jaar gehad. Dat was te danken aan de grote faillissementen van 2019 en 2020. Roto Smeets en Corelio vielen weg. Grafix en Hoorens Printing sloten daarna ook de deuren. Het gaat hierbij om een enorme drukwerkcapaciteit. Ik heb het uitgerekend: de laatste vijf jaar is er 57 procent van de drukcapaciteit in heatset weggevallen." Bongaerts is optimistisch: "Dit jaar waren de eerste drie maanden nog vrij rustig, daarna heeft de handel zich herpakt. We zitten nu op hetzelfde niveau als vorig jaar. Na de traditionele zomerluwte wordt het steeds beter." Willem Vangeel, operations director van Brepols, blikt terug: "Als uitgever van agenda's en stationary producten, merkten we dat de retailmarkt relatief stabiel bleef. Als er een crisis is, hakt het er vooral in bij de business-to-business-markt - alles wat te maken heeft met marketingbudgetten. Die markt ging dus beduidend achteruit." "We zijn ook een onafhankelijke binder, die optreedt als servicebedrijf voor drukkerijen, en dan voornamelijk richting het betere, mooiere boek. Daar kenden we een duidelijk negatief effect van het feit dat musea niet toegankelijk waren en evenementen niet konden doorgaan of werden uitgesteld, sommige zelfs tot volgend jaar. Dat betekende dat er veel minder boeken op de markt werden gebracht." Bart Lauwaert, verantwoordelijk voor sales & marketing bij Grafische Groep Matthys, zag de vraag aanvankelijk kelderen en daarna toch weer herstellen: "Bij de eerste lockdown vorig jaar, viel alles stil. We kwamen in de beginperiode uit op de helft van de omzet. Het liep gewoon leeg. Met luxe en bijzondere dingen bezig zijn, was ineens een luxe die niemand meer had. Men had andere bekommernissen. Langzaamaan ging het weer iets beter en we rondden het jaar 2020 af met een omzet van ongeveer 75 procent van het jaar daarvoor. Als we dan eerlijk zijn: 2019 was voor ons een absoluut topjaar. Vergeleken met de jaren daarvoor kwam 2020 redelijk in de buurt. Dat relativeert het probleem." Aan het begin van de coronapandemie was Four Pees volop aan de slag met een nieuwe bedrijfsstrategie. De softwareleverancier en automatiseringsexpert benadert de klanten nu vaker rechtstreeks en niet meer uitsluitend via resellers. De gevolgen van de coronamaatregelen voor de eindgebruikers werden daardoor onmiddellijk duidelijk bij Tom Peire, de CEO bij Four Pees. "Wij merkten initieel een paniekreactie bij alle klanten - zoals waarschijnlijk bij iedereen. In maart en april vorig jaar zijn de zaken op hun gat gegaan. Daarna ging het wat ons betreft pijlsnel terug naar omhoog - al was dat niet bij alle klanten het geval." "Er waren klanten die het minder druk kregen en de vrijgekomen tijd gebruikten om te optimaliseren en te automatiseren. Ze wilden zich voorbereiden voor het moment waarop de situatie weer normaal werd. Daardoor konden wij goed zaken doen." Toch zetten sommige klanten hun support & maintenance contracten tijdelijk stil, aldus Peire. "Gedurende een langere periode draaiden zij elke cent om. Er waren ook klanten die hun bedrijf moesten stoppen. Dat was uiteraard lastig. In een korte tijd kregen we veel vragen over de mogelijkheden om over te stappen op andere producten, zoals mondmaskers. Uiteindelijk leverde dat ons weinig nieuwe projecten op. Veel mensen hebben naar dit soort producten gekeken, slechts weinigen verdienden er ook echt geld mee. Dat is volgens mij de misconceptie: er zou een covidindustrie ontstaan. Met uitzondering van de farmaceutische bedrijven, vermoed ik dat dit in de praktijk niet het geval is. De bedrijven die er geld mee verdienden, konden er andere weggevallen markten enigszins mee compenseren, maar echt rendabel werd het niet." De coronacrisis stimuleert bedrijven tot kostenanalyse, stelt ook Dirk Deroo, de CEO van Dataline. "Men neemt alle kosten onder de loep, inclusief de (verdoken) recurrente kosten. Dat heeft onder meer gevolgen voor het personeelsbeleid. Bedrijven willen meer doen met minder mensen. Men wil het blijven doen met het aantal mensen dat niet in tijdelijke werkloosheid zat tijdens corona. Dat betekent dat er mensen vervangen zullen worden door software." Tom Peire sluit daar op aan: "Door social distancing gingen bedrijven inzien dat ze met minder mensen moesten produceren. Als je met minder mensen dezelfde productie kunt maken, of met dezelfde mensen meer productie, dan is dat winst." David Benoit (GRAFOC) gaat verder op de constatering van Dirk Deroo (Dataline) en Tom Peire (Four Pees) over de vervanging van mensen door software: "Wij spreken namens de arbeiders in de sector. We bestaan nu dertig jaar en het tekort aan technische medewerkers is er ook al dertig jaar. Dat is nu niet anders. Menig ondernemer bezint zich in deze tijden op de essentie van zijn bedrijf en dat heeft ook afslankingen tot gevolg. Er wordt al jaren - en nu nog sterker - ingezet op automatisatie, waardoor er ook steeds minder mensen nodig zijn. En de belangrijkste issue: vergrijzing. De komende vier tot vijf jaar verlaat nog eens 35 procent van de medewerkers de sector omwille van hun leeftijd. Al deze factoren zorgen ervoor dat de uitstroom in de grafische industrie groter is dan de instroom, en dat verklaart het stijgende aantal vacatures. Doordat we de gemelde vacatures in de branche bijhouden via PrintmediaJobs, kunnen we vaststellen dat er op dit moment drie procent meer vacatures zijn dan vorig jaar; ten opzichte van 2018 is dat zelfs 15 procent meer. Die zijn moeilijk in te vullen, en dat wordt steeds nijpender." "De veranderingen in onze industrie zorgen er ook voor dat er andere en hogere eisen aan medewerkers worden gesteld. Kort gezegd: de drukker aan de pers wordt steeds meer een systeem operator. Daar moeten we de manier van opleiden aan aanpassen. GRAFOC maakt zich daarom sterk voor 'Duaal leren', met een belangrijke rol voor de bedrijven. Op die manier zijn we beter in staat om verdere uitstroom van kennis en talent te voorkomen." Voor VIGC was de coronacrisis aanleiding om snel experimenten te starten met online trainingen, seminars en events, vertelt Jos Steutelings. "We moesten on speaking terms blijven met onze doelgroep, dat was voor ons direct duidelijk." Met de opgedane ervaring bij online trainingen en evenementen kan het VIGC voorlopig verder, verwacht hij. "Globaal genomen heeft de crisis ons doen inzien dat we een aantal dingen anders kunnen doen. Trainingen die meer theoretisch zijn, kun je perfect digitaal doen. Opvallend genoeg ging dat zelfs beter dan de trainingen op locatie. Dat kwam door de laagdrempeligheid; mensen hoefden zich niet te verplaatsen." Events daarentegen, zijn maar tot op zekere hoogte digitaal goed te doen, ontdekte Steutelings. "Mensen kunnen zich nu eenmaal beter concentreren als ze uit hun dagelijkse omgeving weg zijn en fysiek deelnemen aan een event." De kracht zit in de combinatie, denkt Steutelings. "Moet je vanuit Turnhout naar Amsterdam voor een vergadering van een uur, dan doe je dat tegenwoordig digitaal. Maar ons evenement, Het Congres op 9 november, organiseren we weer gewoon op locatie in Mechelen." Voorafgaand aan Het Congres is er opnieuw een European Graphic Arts Hackathon op 25 en 26 oktober. "Dat evenement is opnieuw geheel online. Het samenwerken via Teams verliep vorige keer uitstekend. Bovendien, hoe kun je anders al die landen tegelijkertijd met elkaar laten communiceren?" Ook bij Group Joos nam het werken met Teams al snel een belangrijke rol in, vertelt Alex Joos. "Het klantcontact verliep totaal anders. Het was dan ook niet altijd eenvoudig, maar uiteindelijk hebben we er veel van geleerd. We gaan dat ook niet meer afleren. We gaan niet meer voor het minste of geringste in de wagen stappen om ter plaatse te zijn." Voor de consultancytak van VIGC lijkt het een goed jaar te worden, stelt Steutelings. "Opmerkelijk is dat zoveel mensen nu naar hun processen en businessmodel kijken." Commerciële drukkerijen kijken onder meer naar verpakkingen, labels en large format als nieuwe markten. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Steutelings: "Verpakkingen en labels zijn complexe materie, zeker in de voedingssector. Daarbij vergeleken vallen investeringen in large format relatief mee. Er schuilt wel een gevaar in een plotselinge focus op bepaalde markten. Als iedereen hetzelfde gaat doen, ontstaat er opnieuw overcapaciteit." Four Pees is ook actief in de labelindustrie en bij de verpakkingsdrukkers, al ligt die laatste groep iets verder van het bed. Peire: "Het enige wat mensen lange tijd konden kopen was voeding. Sommige verpakkingsdrukkers hebben dan ook geweldige zaken gedaan. Commerciële drukkerijen onderzoeken wat ze daarmee kunnen. Zo wordt er ook gekeken naar grootformaat en allerlei andere toepassingen. Er is een commerciële drukkerij die behangpapier ging bedrukken. Los van het zakelijke perspectief vind ik dat fascinerend. Er zijn genoeg positieve ontwikkelingen." Voor Dataline betekenen de huidige ontwikkelingen dat de groei van nieuwe klanten redelijk stabiel blijft. Deroo: "In Frankrijk neemt de groei zelfs toe. Bij bestaande klanten zorgt de prijsdruk ervoor dat men nog beter en sneller de productiekosten en -tijd wil kunnen berekenen. Er is verhoogde belangstelling voor modules die complexe calculaties aankunnen en die de samenwerking tussen bedrijven verbeteren." Verhoogde belangstelling is er ook voor portals en webshops. Die trend is te verklaren uit het vele thuiswerken, waardoor er meer online werd besteld. Er werd ook wel degelijk al geïnvesteerd in de toekomst. Vorig jaar juni plaatste bijvoorbeeld Group Joos een nieuwe Canon ProStream 1800 en de laatste investering is een Canon varioPrint iX3200: "Dit is binnen één jaar investeren in rotatief- en vellen-inkjet, tijdens de coronacrisis. Daarmee vervangen we twee offset- en drie tonermachines. Wij geloven absoluut in de inkjetmarkt." "Moderna heeft pas nog een zware investering gedaan van 22 miljoen euro", vertelt Eric Bongaerts. "Die investering brengt wel zijn vruchten op: het werkt allemaal een stuk accurater en dat heeft een gunstige invloed op onze cijfers. Ik heb vandaag nog besloten om te investeren in twee palletiseer robots. Toch weer iets wat ons sterker op de kaart gaat zetten. We blijven investeren in automatisering in snelheid en kwaliteit." Ook de Matthys Groep koos voor een nieuwe pers: "Als je dan toch wilt investeren in een nieuwe drukpers, dan was het vorig najaar daarvoor het juiste moment. Wij investeerden in een gloednieuwe Koenig & Bauer drukpers. Het was ook een belangrijke investering, want we hebben één drukpers en dat is onze broodwinning. Onze Vinfoil koudfoliedruktoren wordt overgebouwd en daarna zijn we operationeel voor het najaar. We zijn er klaar voor." Denis Geers (Graphius Group) ging onder de naam Belprinto vorig jaar in volle corona met een nieuw online drukwerkportal van start: "Daarmee voegen we een nieuw businessmodel toe - en dat vergt ook intern de nodige aanpassingen. Achteraf gezien is het goed dat we in een relatief kalme periode zijn begonnen omdat dat ons de kans heeft gegeven onze werkwijze te optimaliseren. Nu staat alles op punt, zowel het frontend als backend. We voorzien hier nu zeker te groeien en starten in september/oktober ook met de marketing hierrond." Bij Brepols zien ze eveneens voorzichtig vooruitgang in de markt: "We hopen op verdere versoepelingen. Beleving is belangrijk voor onze producten - zeker op de boekenmarkt. Vanaf het moment dat mensen weer naar musea en evenementen mogen gaan, kunnen daar weer mooie boeken en naslagwerken voor gemaakt worden. Dat vertaalt zich rechtstreeks door naar werk. Laten we hopen dat de vaccinatiecampagne spoedig verloopt, zodat we terug kunnen naar een iets normaler leven." Bedrijven moeten nu de balans opmaken en zien wat het najaar brengt, meent David Benoit: "In andere sectoren zien we het alweer aantrekken. Omdat onze industrie meer aan het eind van de ketting zit, vermoed ik dat we die trend wat later ook zullen volgen - al zal dat misschien niet zo spectaculair zijn als in voorgaande situaties. Ik ben ervan overtuigd dat er vraag naar print blijft, ondanks de versnelling van de digitalisering. Kijk naar studenten die een gans coronajaar online les hebben gekregen - die willen nu toch ook wel weer heel graag boeken." Bij alle gunstige vooruitzichten dient zich echter ook alweer een forse tegenvaller aan. Eric Bongaerts (Moderna): "De vraag is er wel, maar nu hebben we het probleem van de papierschaarste. We kunnen op korte termijn geen papier krijgen." Moderna heeft wel voorraad, maar daarbij moet het hopen dat dat het benodigde papier is: "Voor de jobs die lopen, hebben we ons ingedekt. Voor de kortetermijnplanning ontstaan er in de komende maanden problemen. Dat wordt een domper op de vreugde. Er gaan producties stilvallen tegen het einde van het jaar, dat verwacht ik wel." Denis Geers (Graphius Group) vult aan: "Tot op heden raken wij aan het nodige papier, maar steeds vaker wel met vertraging. De termijnen lopen uit: je hebt niet binnen drie of vier dagen altijd je papier binnen, en dat maakt plotse projecten lastig te realiseren. Maar deze problemen spelen zich in allerlei sectoren af, dus klanten hebben er meestal wel begrip voor. Een groter probleem vormen de prijsverhoging voor papier van wel tien tot vijftien procent: dat is veel te fors om zelf te kunnen slikken, dus dat moeten we doorrekenen. In nieuwe offertes doen we dat natuurlijk ook, maar dat is lastiger bij vaste prijsafspraken. Daar gaan we onze klanten binnenkort over berichten om de situatie uit te leggen." Ook bij Brepols merken ze dat materialen schaars zijn: "Waar je bij papier en karton voorheen sprak van leveringstermijnen van een paar weken, spreekt men nu snel over acht weken. Dat gaat negatief spelen op leveringsmogelijkheden. Binnen het bedrijf hebben we extra troeven. De meeste bedrijven kopen grijsbord op formaat. Wij hebben eigen snijapparatuur en we zijn flexibel, omdat we een aantal standaardformaten alvast op voorraad kunnen nemen. Daarom kunnen we vrij snel schakelen." Bart Lauwaert (Matthys Groep) vertelt: "Ik hoorde van een verpakkingsbedrijf dat nu stelt dat de omzet voor dit jaar al vast staat. Ze kunnen geen materialen meer krijgen om te bedrukken. Ze kunnen de ingeplande productie nog maken, maar extra gaat niet meer." Bongaerts: "De meeste klanten zijn gewoon om te bellen en om te vragen of iets volgende week geproduceerd kan worden. Deze week nog vroeg een klant om 150 ton papier voor een folder in grote oplage. Hij wilde dat papier eind augustus hebben, maar dat kun je wel vergeten. Dat is spijtig. Als het te moeilijk wordt voor de klant, dan kiezen ze voor andere media. Dan wordt het een tv-campagne in plaats van een folder. Het gaat moeilijk worden voor de grafische bedrijven. Eerst twee jaar corona en daarna een grondstoffenprobleem."