Verbruiksgoederen: welke milieuvriendelijke(re) alternatieven?

Wanneer een drukkerij er zich toe verbindt om groen te werken, moet ze haar hele bedrijfsmodel herzien om de impact op het milieu te beperken: van de verbruiksgoederen over de druktechnieken tot de recyclage van het afval. Traditioneel bevatten dragers voor de grootformaatdruk veel pvc. Vandaag echter moet pvc de plaats ruimen voor milieuvriendelijke alternatieven. Pvc vormt een probleem omdat er bij de productie, het gebruik en de eliminatie van producten op basis ervan erg toxische stoffen komen kijken, die niet biologisch afgebroken kunnen worden en in het milieu terechtkomen. Bovendien is pvc ook nog eens moeilijker te recyclen dan andere kunststoffen. PantoonBenes legt uit waarom: "Pvc-afval moet bij een veel hogere temperatuur verbrand worden, waardoor schadelijke en chloorhoudende koolwaterstoffen vrijkomen. Bovendien ontsnappen de weekmakers die nodig zijn om het pvc flexibel te maken, in de loop der jaren uit de kunststof en belanden ze in het milieu." De milieuvriendelijkste keuze bestaat erin materialen zonder pvc te gebruiken, materialen die gerecycled zijn of te recyclen zijn of die zelfs biologisch afbreekbaar zijn. Zo krijgt bijvoorbeeld het zelfklevende polypropyleen de voorkeur boven pvc omdat de milieu-impact ervan kleiner is. De voorbije zomer hebben enkele producenten opnieuw berichten over nieuwe, milieuvriendelijke drukmaterialen de wereld in gestuurd. Een teken dat er nog altijd druk is om duurzamere verbruiksgoederen aan te bieden. Voor Didier Ryckaert, Account Manager bij Papyrus, lijkt dat echter niet zo evident. Hij is van mening dat de hogere prijs voor de milieuvriendelijke materialen nog altijd een rem op hun verspreiding is. "Ironisch genoeg zijn er minder milieuvriendelijke referenties dan vroeger. Dat komt omdat de prijzen stijgen doordat de vraag te klein is. Daardoor krimpt de verkoop van die producten en gaan de producenten uiteindelijk hun aanbod beperken." Frederic Van Mol, Sales Manager Sign & Display bij Igepa, ziet het iets anders: "Het aanbod van milieuvriendelijke producten voor covering-toepassingen is beperkt, maar er bestaan oplossingen voor elk type van toepassing". Karl Verbist, Market Manager Signs & Graphics bij Vink ten slotte: "De vraag is er, maar die komt niet meteen van onze klanten. Het zijn de retailers die milieuvriendelijke producten zoeken." Igepa werkt samen met zijn klanten een heuse milieuvriendelijke aanpak uit om milieuvriendelijke producten en diensten aan te bieden. Zo wordt momenteel een programma ontwikkeld om pvc-materiaal te recycleren. Wat de vraag betreft, wijst Frederic Van Mol erop dat de kern van het probleem bij de vinylsoorten zonder pvc ligt: "Onze klanten stellen die niet voor aan hun klanten. Er is dus nog werk aan de winkel voordat de eindklanten dat type van product eisen. De printbedrijven hebben het ook moeilijker om milieuvriendelijke producten te verkopen omdat de eindklant immers bereid moet zijn om meer te betalen." Frederic Van Mol vestigt ook de aandacht op een probleem van de recyclage. Een slecht beheer daarvan kan alle milieuvoordelen van een product onderuit halen. "Het is niet omdat een materiaal recyclebaar of biologisch afbreekbaar is, dat er in België een aangepaste recyclagestroom te vinden is. En je kunt ook niet zomaar een materiaal direct in de vuilnisbak gooien met de smoes dat het biologisch afbreekbaar is." Ook Antalis werkt aan een gamma milieuvriendelijke dragers die in de nabije toekomst geleidelijk op de markt gebracht zullen worden. "Er moet nog veel ontwikkelingswerk gebeuren, maar een evolutie naar 'eco-friendly' producten is onvermijdelijk. De uitdaging bestaat erin milieuvriendelijke producten te ontwikkelen die dezelfde eigenschappen hebben als de producten op basis van pvc, dat vandaag nog heel veel gebruikt wordt. De vraag naar milieuvriendelijke producten stijgt. Ze kosten meer, maar bepaalde eindgebruikers - zoals de retailers - staan daar voor open. Vaak maakt dat ook deel uit van hun milieubeleid," vertelt Jo Dhaenens, Market Manager Visual Com bij Antalis België/Nederland. Als leverancier van soepele materialen voor de visuele communicatie raadt Papyrus aan om de voorkeur aan behangselpapier en textiel in natuurvezel te geven en om voor zeildoek in polypropyleen (PP) te opteren, veeleer dan in pvc. "Polypropyleen is gemakkelijker te recyclen en bevat geen chloor zoals pvc," zegt Didier Ryckaert. Dat is trouwens ook wat PantoonBenes voorstelt. "De dragers in pvc voor roll-ups of POS-materiaal worden door polyester of polypropyleen vervangen. Onze voorkeur gaat uit naar polyester dat stabieler en duurzamer is. Voor toepassingen van korte duur bieden we ook een alternatief in PP aan," zegt Charlotte Van Lent, directeur marketing van PantoonBenes. Als een milieuvriendelijker alternatief voor zeildoek in pvc raadt Charlotte Van Lent gecoat textiel aan. "Een beperkt gamma van al gerecycled materiaal op basis van PET-flessen is beschikbaar voor zeildoeken," voegt ze er nog aan toe. Antalis wijst ook op de trend naar dragers in textiel en biedt textiel in 100% PET of in 100% gerecycled PET aan. Voor zelfklevend vinyl, banners en affichedragers bestaan er tal van 'PVC free' referenties die de voorkeur kunnen krijgen. Die producten vinden we in het aanbod van merken zoals 3M, Avery Dennison, Orajet, Grafityp, Neschen ... of nog bij de eigen merken van de distributeurs. PantoonBenes biedt een ruim gamma recyclebare, zelfklevende films aan voor uiteenlopende toepassingen - bijvoorbeeld films zonder pvc voor belettering, carwrapping, raamdecoratie en bescherming (voor wanden en vloeren). De distributeur biedt ook een gamma pvc-dragers aan die aan de Europese REACH-norm voldoen. Die norm controleert de productie en het gebruik van chemische stoffen in de Europese industrie. Antalis biedt op zijn beurt in verschillende productcategorieën zelfklevende dragers zonder pvc als alternatief aan. Veelal hebben die producten polypropyleen als basis. "In vergelijking met zelfklevend vinyl zijn hun gebruiksmogelijkheden vaak beperkt," zegt Jo Dhaenens. Voor de carwrapping raadt Antalis een zelfklevende film in polyurethaan aan: "Een milieuvriendelijker alternatief dat in het gamma Orajet beschikbaar is". Voor de sector van de retail en de seizoenpromoties heeft Antalis in zijn aanbod ook 'easy apply' producten opgenomen - die bevatten geen pvc en zijn in PET of PP vervaardigd. Ook Vink en Igepa bieden pvc-vrije materialen voor roll-ups of carwrapping aan. Op dit moment introduceert Vink in België een nieuw merk van zelfklevend vinyl en laminaat zonder pvc en solvents. Het gaat om het Portugese merk DECAL dat een ruim aanbod milieuvriendelijke materialen voor de visuele communicatie, de textielindustrie, de decoratie en de etikettensector op de markt brengt. Volgens Karl Verbist zal het feit dat het nieuwe milieuvriendelijke product op de markt komt, de vraag stimuleren, "vooral ook omdat het op het vlak van de prijs een goede positie inneemt". De distributeur Filmolux biedt op zijn beurt, in het gamma GreenLine, een volledig assortiment aan van uiteenlopende bedrukbare materialen zonder pvc. Het aanbod gaat van milieuvriendelijke, gerecyclede of recyclebare dragers tot de klassieke films in polypropyleen (behangselpapier, textiel, zelfklevende films, magnetische films, lamineerfilms, enz.). Stijve panelen op basis van papier en karton staan vooraan bij de 'groene' stijve drukdragers. Dat aanbod dat vooral voor indoortoepassingen bestemd is, is in uiteenlopende vormen beschikbaar: golfkarton, honingraatkarton, vol karton of nog samengesteld papier. Honingraatkarton vind je zowel bij Igepa als bij Vink en Antalis onder de merknamen Beelite (Igepa) en Falconboard van Hexacomb (Antalis, Vink). Bij Antalis en Spandex vind je ook een paneel in papier van 3A Composites met een speciale kern in papier (embosssed) zodat het product niet doorbuigt. Dat type van affichepaneel is geschikt voor tijdelijke commerciële toepassingen. Golfkarton is een ander alternatief. Dat is beschikbaar bij Igepa onder het merk Re-board, terwijl Vink panelen in vol karton van Katz aanbiedt. Voor wie kunststof panelen nodig heeft, bieden de distributeurs recyclebare materialen in polypropyleen aan of nog in gerecycled en geëxpandeerd pvc. Een recyclebare of biologisch afbreekbare drager is vanuit milieustandpunt waardeloos als hij bedrukt wordt met inkten die niet recyclebaar of afbreekbaar zijn. Welke druktechnologie verdient dan de voorkeur? En bestaat er wel een echt milieuvriendelijke technologie? Tussen de solvent-, ecosolvent-, latex- en UV-inkten wordt de strijd hoofdzakelijk uitgevochten tussen de inkten op waterbasis (latex) en de inkten die met de UV-LED-techniek gedroogd worden. De ecosolventinkt, ook al is die minder agressief dan de solventinkt, blijft solvents bevatten die altijd een zwaardere impact op de gezondheid en het milieu hebben. De HP Latex-inkten worden vaak naar voren geschoven als de milieuvriendelijkste oplossing. HP onderscheidt zich meer bepaald door zijn milieuvriendelijke aanpak, die overigens onlangs erkend werd door Keypoint Intelligence. Binnen het initiatief 'PaceSetter in Sustainability' 2019-2020 heeft Keypoint Intelligence een leidersplaats aan HP toegekend wegens zijn programma voor duurzame ontwikkeling. HP verbindt er zich bijvoorbeeld toe om tegen 2025 1,2 miljoen ton materiaal en goederen te recyclen. Met het oog daarop stelt de producent een programma voor de overname en recycling van HP-materiaal voor. 'Latex' is een algemene term voor inkten op basis van water (70%) en synthetische polymeren. HP, de fabrikant van die inkten, omschrijft ze als 100% natuurlijk, zonder vluchtige vervuilende bestanddelen, zonder solvents en zonder ozonemissies. De druktechniek op basis van latexinkten wordt als milieuvriendelijk beschouwd wegens de lage concentratie aan vluchtige organische componenten en de snelle droogtijd. De sceptici wijzen echter op het feit dat de HP Latex-printers meer energie verbruiken dan de UV-LED-druksystemen die om hun lage energieverbruik bekend staan. De verklaring voor het hogere energieverbruik van de HP Latex-printers is de warmte die ze opwekken om het water in de inkt te verdampen zodat die zich op het oppervlak van de drager hecht. De UV-LED-inkten daarentegen bemoeilijken dan weer het recyclageproces, meer bepaald bij het ont- inkten. De fabrikanten zijn zich daarvan bewust en voeren onderzoek naar beter recyclebare UV-inkten. En de nieuwste generaties van UV-inkten lijken inderdaad minder vluchtige organische componenten (VOC's) uit te stoten. Agfa bijvoorbeeld heeft onlangs de hoogste Greenguard Gold certificatie gekregen voor zijn UV-LED-inkjetinkten voor de grootformaatdruk. De norm Greenguard Gold eist bijzonder lage niveaus voor de VOC-uitstoot om te garanderen dat het gebruik van de inkten binnenshuis en in gevoelige omgevingen, zoals scholen en gezondheidsinstellingen, aanvaardbaar is. HP, EFI, Ricoh en Fujifilm hebben op hun beurt die certificatie ontvangen voor hun UV-LED-inkten of latexinkten. Hoe dan ook, de uitstoot van beide inkttypes is veel minder schadelijk dan die van solventinkten. Bovendien zijn de inkten zelf op grote schaal in de sector aanvaard. Om de milieu-impact van een drukinkt te beoordelen, is het nodig om rekening te houden met elk aspect van de levenscyclus van het product. Die cyclus omvat de grondstoffen, de productie, de toepassingen, het eindgebruik en de verwerking. "In de praktijk biedt geen enkel inkttype of drukprocedé een algemene oplossing voor de milieuproblemen," stelt een rapport uit 2013 van de EuPIA (European Printing Ink Association). Het rapport bevat een vergelijkende tabel van de milieu-impact van de productie en het gebruik van de inkten. Die tabel bewijst uiteindelijk dat "geen enkele technologie als 'de beste' scoort wanneer men de milieu-impact onderzoekt". De milieu-impact van de inkten op drukwerk lijkt overigens relatief te zijn. In 2017 onderzocht de EuPIA samen met Ecomatters de levenscyclus van de inkten. Om het onderzoek te vergemakkelijken, concentreerde de studie zich op een algemene inktsamenstelling die representatief was voor alle types van drukinkten. Bij de analyse van de milieu-impact werd rekening gehouden met diverse aspecten, zoals de productie, het transport, het gedrukte en gedistribueerde product en de recyclage. De studie besluit dat "de rol van de inkt bij gedrukt papier in de koolstofuitstoot kleiner is dan 2%, en bij kunststof kleiner dan 4%". Dat belet de marktspelers echter niet om hoe langer hoe meer milieuvriendelijke inkten - op basis van recyclebare grondstoffen van natuurlijke oorsprong - aan te bieden. Dat moet de milieu-impact van de verbruiksgoederen nog verder verminderen.