Exact een jaar geleden schreven we op deze plek over 'de nood aan positief ondernemerschap' en de behoefte aan een goede visie op de toekomst. Beide zaken werden sindsdien zwaar op de proef gesteld. De coronapandemie heeft nog maar eens laten zien dat de enige zekerheid in het bestaan luidt: 'Niets is zeker'. Toch blijft Alex Joos er van overtuigd dat de sector de klap te boven komt, stelde hij begin januari in een interview op het ondernemersplatform Made In: "Heruitvinden, dat heeft onze sector eigenlijk altijd al moeten doen. Dus wij zijn het wel gewoon. Dingen veranderen, en sneller dan voordien. Meer dan in andere sectoren." De belangrijkste les van vorig jaar is volgens Joos 'dat we crisissen kunnen doorstaan': "Hopelijk hebben mensen geleerd dat, ook als een pijn of een crisis wat langer duurt, dat je je daar wel door kunt slaan."
...
Exact een jaar geleden schreven we op deze plek over 'de nood aan positief ondernemerschap' en de behoefte aan een goede visie op de toekomst. Beide zaken werden sindsdien zwaar op de proef gesteld. De coronapandemie heeft nog maar eens laten zien dat de enige zekerheid in het bestaan luidt: 'Niets is zeker'. Toch blijft Alex Joos er van overtuigd dat de sector de klap te boven komt, stelde hij begin januari in een interview op het ondernemersplatform Made In: "Heruitvinden, dat heeft onze sector eigenlijk altijd al moeten doen. Dus wij zijn het wel gewoon. Dingen veranderen, en sneller dan voordien. Meer dan in andere sectoren." De belangrijkste les van vorig jaar is volgens Joos 'dat we crisissen kunnen doorstaan': "Hopelijk hebben mensen geleerd dat, ook als een pijn of een crisis wat langer duurt, dat je je daar wel door kunt slaan." Joos vertelde in het ' 21 over 21'-interview op Made In ook te verwachten dat de coronacrisis een aantal zaken zal versnellen: "Niet alleen bij ons, ook in andere sectoren, maar zeker en vast in de grafische sector." Hij noemt als voorbeeld dat mensen veel meer online en digitaal met elkaar gaan communiceren: "Het positieve daaraan is ook dat andere manieren van communiceren ook meer en meer naar boven komen." Dat leidt volgens Joos namelijk ook tot een revival van print: "We hebben allemaal onze smartphone bij de hand en iedereen is gewoon om via e-mail wensen te krijgen. Maar men ziet sinds een aantal jaar, maar zeker nu, een piek in het verzenden van kaartjes terug. Het blijkt dat de mensen af en toe toch graag ook weg van dat scherm gaan en fysiek een kaartje sturen. Zelfs jongeren sturen terug veel kaartjes naar elkaar." Die hernieuwde waardering voor een echt drukwerk werd nog eens duidelijk tijdens de kerst: in de laatste twee weken van december bezorgde Bpost meer dan 25 miljoen kaarten - met een record van 3,8 miljoen stuks op 21 december - terwijl er in normale weken zo'n 5,5 miljoen brieven en kaarten worden verstuurd. Volgens een bericht in De Tijd lag de eerste negen maanden van 2020 het postvolume 12 procent lager dan in dezelfde periode vorig jaar. Het postbedrijf had verwacht dat er dit jaar ook tijdens de eindejaarsperiode minder brieven en kaartjes zouden worden verstuurd dan in 2019. Maar het bedrijf verwerkte juist 5 tot 10 procent meer post dan in dezelfde periode vorig jaar. Trendwatcher Herman Konings toonde zich in De Morgen niet verrast over deze ontwikkeling: "Als reactie tegen de vele digitale impulsen, grijpen de mensen af en toe terug naar een tactiel verleden. Kaarten of brieven naar elkaar sturen voelt dan ook vertrouwd aan." De revival van print krijgt ook op ander manieren vorm. Zo vertelde Jesse Marynen, zaakvoerder bij de Mechelse drukkerij Buroform, begin januari in de Gazet van Antwerpen: "Door de coronacrisis is puzzelen zo populair geworden dat je bijna nergens in Europa nog het geschikte karton kan vinden voor puzzels." De Europese grafische koepelorganisatie Intergraf is er eveneens overtuigd dat de kansen zullen keren voor de sector: "Degenen die vermoeden dat 'print dood is' negeren de dwingende behoefte aan print in het moderne leven - die zal blijven bestaan, ook lang nadat de effecten van de coronacrisis zijn opgelost." Ze erkent echter ook wel degelijk de onzekere situatie: "Virtuele evenementen zijn de norm geworden, consumenten kopen online en thuiswerken heeft stadscentra doen leeglopen. Voor een sector die afhankelijk is van fysieke producten roept dit veel vragen op over de toekomst." De vraag naar bepaalde gedrukte producten bleef tijdens de pandemie relatief stabiel - of groeide zelfs voor sommige bedrijven - zoals voedsel- en farmaceutische verpakkingen, stelt Intergraf ook vast (zie ook het artikel over verpakkingsdrukwerk op pagina 16 van deze editie van Grafisch Nieuws - red.). "Er is ook veel vraag naar boeken - met name schoolboeken, kinderboeken en fictie voor jonge volwassenen. Print is niet alleen essentieel, maar bevordert ook kennisontwikkeling, democratie en creativiteit. Deze voordelen zullen de (her)groei van de Europese economie helpen stimuleren." Volgens Intergraf kan de grafische sector bovendien profiteren van het feit ze al jaren een digitale transformatie ondergaat: "Drukkerijen staan op het kruispunt van fysiek en digitaal. Ze verwerken digitale informatie om fysieke producten te maken en te distribueren. Drukkerijen hebben expertise op deze gebieden en kunnen deze in hun voordeel gebruiken door naast geïntegreerde fysieke producten ook de broodnodige digitale diensten aan klanten aan te bieden." (zie ook het artikel over workflow en digitalisering op pagina 12 van deze editie van Grafisch Nieuws - red.) Group Joos vormt een goed voorbeeld van die visie. Het bedrijf deed vorig jaar, middenin een onzekere tijd, belangrijke investeringen, vertelde Alex Joos op Made In. Er wordt verder ingezet op online communicatie met klanten, maar er werd ook nieuwe digitale printtechnologie in gebruik genomen: "Die kent echt een steile opgang." De branche zal de winnaarsmentaliteit van de Rode Duivels nog hard nodig hebben. Het eind oktober gepubliceerde ' Verslag over de conjunctuur in de papier-, grafische en uitgeverijensector*' van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) begint niet voor niets met de onheilspellende zin: "De gevolgen van de COVID-19-pandemie (of het coronavirus) beheersen en overschaduwen alle prognoses en vooruitzichten." Het rapport slaat er zowel de voorspellingen van de Europese Commissie (EC) op na, als de cijfers van het IMF, het Federaal Planbureau (FPB), de Nationale Bank van België (NBB) en de verschillende brancheorganisaties. "Zonder uitzondering moesten, in vergelijking met de najaarsprognose 2019, alle grootheden (zeer) zwaar naar beneden worden herzien, zowel binnen de Europese Unie en binnen de eurozone als internationaal. (...) Alle parameters zijn ontwricht: de vraag, het aanbod, de arbeidsmarkt, de internationale handel, de openbare financiën." Volgens voorspellingen van de EC, gedaan in de eerste helft vorig jaar, komt de groei van de wereldeconomie in 2020 op -3,5%; voor 2021 zal dat +5,2% zijn. Volgens die projectie zou de forse terugval in 2020 worden goedgemaakt door de groei van 2021. Maar, schrijven de CRB-onderzoekers, intussen zijn evenwel steeds meer twijfels beginnen te ontstaan over de sterkte van het wereldwijde economisch herstel in 2021: "Het is dan nog de vraag of het herstel in 2021 voldoende zal zijn om de economische terugval van 2020 te kunnen opvangen." Voor de eurozone en de EU stelde de EC afgelopen zomer haar groeivooruitzichten neerwaarts bij: voor het bbp van de eurozone en van de EU in 2020 werd een achteruitgang van respectievelijk -8,7% en -8,3% verwacht. Het IMF was eind juni in zijn ' World Economic Outlook' nog pessimistischer gestemd, met een voorziene negatieve groei van -10,2% voor de eurozone. "Het herstel in 2021 zou spectaculair zijn, maar de groeivooruitzichten worden stelselmatig neerwaarts aangepast", stelt het conjunctuurverslag van de CRB. Naar aanleiding van haar zomerprojectie paste de EC haar groeivoorspellingen neerwaarts bij naar 6,1% voor de eurozone en 5,8% voor de EU, terwijl het IMF uitkwam op groeiprognose van 6%. "Hiermee komt een bruusk einde aan de vele jaren van positieve groeicijfers voor de Europese economie. Volgens de Europese Commissie stevenen we af op een herstel in U-vorm (één van de andere mogelijkheden was een V-vorm). De economie moet door een breed dal. De terugval van de productie en de investeringen, gecombineerd met grote onzekerheid inzake werkgelegenheid, inkomen en omzet, leiden tot deze conclusie." De CRB waarschuwt er bovendien voor dat de heropleving van de economie in V-vorm (scherp herstel) of zelfs in U-vorm (herstel na een breed dal) steeds twijfelachtiger wordt: "Wetende dat de heropleving van de economie vooral zal afhangen van de heropleving van de consumptie, acht de NBB het scenario van een heropleving van de economie in de vorm van een vierkantswortel steeds waarschijnlijker." (Ze legt dat scenario als volgt uit: de cumulatieve groei van de economie zou eind 2022 4 à 5% achterlopen op de verwachte cumulatieve groei eind 2022 in de periode vóór de uitbraak van de pandemie. Bijgevolg zal de verwachte cumulatieve groei in 2022 op basis van de prognoses vóór de pandemie vermoedelijk pas 2 à 3 jaar later, in 2025 bereikt worden.) "Dit wijst erop dat de economie permanente schade zou oplopen als gevolg van de coronacrisis. Merk op dat dit scenario in vierkantswortelvorm de laatste dagen in waarschijnlijkheid toeneemt door de forse toename van de tweede besmettingsgolf in België en de EU." Het CRB-rapport stelt vervolgens scherp op de grafische en papiersector. "Vanaf maart en in het bijzonder in april 2020 wordt de dramatische impact van de coronapandemie en van de inperkingsmaatregelen op de conjunctuur in de grafische sector pijnlijk duidelijk. De boekenverkoop via fysieke verkoopkanalen gaat er significant op achteruit. De kranten- en tijdschriftenmarkt wordt geconfronteerd met een forse terugval van de advertentie- inkomsten. Voor 2020 wordt voor de kranten en tijdschriften een daling van de reclamebestedingen met respectievelijk 21% en 20% voorspeld." "De conjunctuurontwikkelingen bevestigen dat deze crisis een ongeziene amplitude heeft die de sector van de uitgeverijen en de papier- en grafische bedrijven allesbehalve spaart", concluderen de CRB-onderzoekers. "De sector zal door deze crisis meer dan ooit met talrijke uitdagingen worden geconfronteerd. Disruptieve technologieën en de globalisering hebben het ecosysteem van de sector grondig hertekend. Via verscheidene innovatiestrategieën tracht het een antwoord te bieden op de uitdagingen van de digitale realiteit." Intergraf wijst er graag op dat de sector ook al wel degelijk in staat is gebleken tot 'indrukwekkende innovatie': "Sommige bedrijven hebben hun productie omgevormd tot de broodnodige persoonlijke beschermingsmiddelen voor gezondheidswerkers. Anderen brachten snel producten op de markt die hygiëne en sociale afstand vergemakkelijken, zoals bewegwijzering en zuilen voor handdesinfectiemiddel." En nu mensen meer tijd thuis doorbrengen (en daar steeds vaker overspoeld raken door digitale communicatiekanalen), zijn er ook mogelijkheden voor producenten van direct mail, die in effectiviteit enorm is toegenomen (zie ook het artikel over brievenbusreclame op pagina 24 van deze editie van Grafisch Nieuws - red.). Intergraf: "Er liggen nog uitdagingen in het verschiet, maar er zijn ook kansen voor degenen die deze willen aangaan." Alle doemscenario's en onzekerheid ten spijt, dienen zich toch ook lichtpuntjes aan. Met name de komst van effectieve vaccins maakt dat ondernemers en plannenmakers zich beginnen warm te lopen. Dat uit zich onder andere in de voor de grafische sector belangrijke beurzen en evenementensector (zie ook het artikel over evenementen op pagina 30 van deze editie van Grafisch Nieuws - red.). Begin januari vertelde bijvoorbeeld Albert Arp, de topman van de belangrijke Nederlandse evenementenlocatie Jaarbeurs Utrecht, in Het Financieele Dagblad te verwachten dat hij vanaf de tweede helft van 2021 weer volop bezoekers zal trekken: "Ik ben ervan overtuigd dat we met de anderhalve meter, met technologie en de vaccinaties weer heel goed vakbeurzen kunnen organiseren vanaf juni/juli." Hij merkt nu al dat de vraag uit de markt overweldigend is: "We krijgen het drukste halfjaar uit ons bestaan. Wat wij zien is dat een heel jaar geperst gaat worden in de maanden na de zomervakantie. We zijn vanaf dan volgeboekt." Met de winnaarsmentaliteit van de Rode Duivels en het vooruitzicht van een goede tweede helft staat de sector aan het begin van een uitdagend jaar.